به گزارش « اخبار خودرو » ، «باتوجه‌به ماهیت فعالیت گمرکات در سراسر دنیا، آن‌ها با انواع مختلف فساد از پرداخت رشوه گرفته تا تقلب در مقیاس بزرگ مواجه هستند.

از زمان تصویب اعلامیه آروشا در سال‌‌۱۹۹۳ که در سال‌۲۰۰۳ نیز مورد تجدیدنظر قرار گرفت، سازمان جهانی گمرک با استفاده از ابزارهای زیادی به کمک اعضای خود برای شناسایی یا نظارت بر فساد آمده و برنامه‌ها و اقدامات خود را در جهت مبارزه با فساد افزایش داده است. علاوه‌بر این، سازمان جهانی گمرک براساس درخواست اعضای خود ماموریت‌های مختلفی را برای مبارزه با فساد انجام داده است که می‌توان به ماموریت ارزیابی یکپارچه، معرفی سیستم مدیریت عملکرد، پشتیبانی از بازنگری رفتاری، استراتژی یکپارچگی و ارائه برنامه آموزشی یا نقشه راه مبارزه با فساد اشاره کرد.

در این یادداشت تصمیم گرفته‌ام با استفاده از مشارکت جمعی بر مبارزه با فساد تمرکز کنم.» این مقدمه نامه‌ای است که کونیو میکوریا ، دبیرکل سازمان جهانی گمرک به‌طور اختصاصی برای «دنیای‌خودرو» ارسال کرده است.

[caption id="attachment_208452" align="aligncenter" width="700"] کونیو میکوریا ، دبیرکل سازمان جهانی گمرک[/caption]

قبل از آنکه درخصوص یکپارچگی اقدامات جمعی توضیحات بیشتری بدهم، می‌خواهم اشاره‌ای کنم به نتایج گزارشاتی که کارشناسان سازمان جهانی گمرکی در ۵سال گذشته از ۲۶ کشور در راستای مبارزه با فساد و ارتقای یکپارچگی به‌دست آورده‌اند.

کارشناسان سازمان جهانی گمرک اقدام به بررسی رویه‌ها و سیاست‌های سنتی مبارزه با فساد ازجمله اتوماسیون اداری، اندازه‌گیری عملکرد و فرآیند ترخیص کالا کرده‌اند که در ادامه به‌صورت خلاصه به هر یک از آن‌ها اشاره می‌شود.

اتوماسیون با توجه‌به راه‌اندازی سیستم اتوماسیون و الکترونیکی شدن فرآیندهای گمرکی در بیشتر کشورهای جهان، در اکثر موارد مشاهده شده است این سیستم به‌صورت کامل راه‌اندازی نشده و وظایف اصلی همچنان به‌صورت غیرسیستمی و دستی انجام می‌شود و بسیاری از اسناد کاغذی همچنان وجود دارند. موضوعی که روند الکترونیکی شدن فرآیندهای گمرکی را با مشکل مواجه می‌کند و باعث افزایش ارتباط بین کاربران و کارشناسان گمرکی می‌شود.

نکته منفی دیگر این است که تمام مراحل ترخیص کالا از گمرک در سیستم قابل رصد نیست، موضوعی که سبب می‌شود اطلاعات موثقی درخصوص گزارش مدیریت عملکرد به‌دست نیاید. در برخی از ادارات دوسیستم به‌صورت موازی درخصوص فرآیند ترخیص کالا عمل می‌کنند. این امر کنترل را سخت‌تر و تحلیل داده‌ها را تقریبا غیرممکن می‌سازد و باعث ایجاد مشکلات امنیتی و عدم یکپارچگی می‌شود.

مدیریت عملکرد در زمان اجرای ماموریت‌های مدیریت عملکرد، رفتار برخی از کارکنان به‌سرعت تغییر و بهبود پیدا می‌کند، این موضوع نشان می‌دهد زمانی که سلسله مراتبی برای مبارزه با برخی از بدرفتاری‌ها طراحی شود، شاهد توقف فساد خواهیم بود. با این وجود حتی پس‌از گذشت سال‌ها از اجرای این رویکرد، لازم است عملکرد کارکنان به‌منظور شناسایی مشکلات و رفع آن‌ها و همچنین به‌عنوان ابزاری برای اصلاح برخی از بدرفتاری‌ها، مورد بررسی دائمی و دقیق قرار گیرد.

فرآیند در طول بررسی وضعیت مرزهای دریایی و زمینی کشورهای عضو سازمان جهانی گمرک توسط کارشناسان این سازمان که فرآیند ترخیص کالا را بررسی می‌کردند، به این موضوع اشاره شد که مراحل ترخیص کالا مشخص و واضح است و چیز دیگری برای اضافه شدن به این مراحل وجود ندارد، اما برخی اوقات به دلایل اجتماعی، وظایف خاصی که امروز منسوخ شده‌اند و احتیاجی به آن‌ها نیست، در گمرکات باقی می‌مانند چون افراد قادر به انجام کار دیگری نیستند. این مراحل اضافی یا تعدد کنترل‌های مرزی می‌توانند به ایجاد فرصت برای فساد کمک کنند.

سیاست‌های ارتباطی ه سیاست‌های ارتباطی یکی از مهم‌ترین موضوعاتی است که بیشتر کشورهای عضو سازمان جهانی گمرک درخصوص آن درخواست کمک کرده‌اند. فقدان طراحی یک سیاست ارتباطی داخلی و خارجی در خصوص تصمیماتی که دولت در رابطه با مدیریت یکپارچه می‌گیرد، کمبودی است که در بیشتر کشورها حس می‌شود. در بررسی عملکرد ۲۶‌کشور عضو سازمان جهانی گمرک تنها ۴‌کشور، سیستم خدمات ارتباطی مناسبی داشتند. همانطور که در اعلامیه آروشا نیز اشاره شده است، وجود یک سیاست ارتباطی مشخص به ارائه اطلاعات به کاربران و روشن‌سازی تصویر گمرک در سطح جامعه کمک می‌کند.

مکانیزم هشدار بیشتر دولت‌ها مکانیزمی را برای مقابله با فساد طراحی کرده‌اند تا طبق آن کاربران و کارشناسان بتوانند فعالیت‌های فسادانگیز را گزارش کنند. با این وجود ترس از مجازات و فقدان محافظت قانونی از افرادی که رفتارهای فسادآمیز را گزارش می‌دهند، باعث شده است این افراد تمایلی به اعلام و گزارش تخلف نداشته باشند، حتی زمانی که نام آن‌ها نیز محفوظ می‌ماند.

دستمزد سازمان جهانی گمرک در اغلب نشریات خود به این موضوع اشاره داشته که افزایش دستمزد، الزاما ضمانت و تاکیدی برای درستکاری نیست، مگر آنکه با دیگر عوامل اصلاح‌کننده همراه شود. با این حال فراهم کردن شرایط کاری مناسب برای کارکنان که منجر‌به افزایش رفتارهای اخلاقی بین آنان شده و باعث شود در معرض شرایط فسادآور قرار نگیرند، امری حیاتی است. همچنین طی بررسی کارشناسان سازمان جهانی گمرک از چند کشور مشخص شد که تغییرات سیاسی به ضرر گمرکات بوده و در برخی از این کشورها منجربه کاهش ۵۰درصدی بودجه گمرک شده است.

استخدام حتی در مواردی که سیستم استخدامی دولتی وجود دارد، در میان درخواست‌های شغلی که دارای استانداردهای بین‌المللی است نیز جهت‌گیری‌های سیاسی لحاظ می‌شود. موضوعی که سبب می‌شود سیستم مدیریت یکپارچه زیر سوال برود و منجر به ایجاد درگیری‌های سیاسی داخل دولت شود.

سیستم چرخشی نبود سیستم شفاف و متعادل چرخشی که برای حمایت از مدیریت منابع انسانی طراحی شده باشد، موضوعی تکراری است که تاثیر بسیاری در یکپارچگی عملکرد دولت با توجه‌به میزان فساد در آن کشور دارد.

استراتژی اگرچه بیشتر دولت‌ها برنامه‌های خود را برای مبارزه با فساد معرفی کرده‌اند، ولی نبود استراتژی واحد در مبارزه با فساد در ۹۰درصد از کشورهایی که کارشناسان سازمان جهانی گمرک درمورد آن‌ها مطالعه کرده‌اند، مشاهده می‌شود.

اطلاع‌رسانی برنامه یکپارچه اطلاع‌رسانی که در بیشتر کشورها وجود دارد، صرفا به یک برنامه تبلیغاتی برای تازه‌کاران تبدیل می‌شود که در آن به اجرای دقیق دستورالعمل‌ها، قوانین خاص موجود در منطقه و مجازات‌هایی که درخصوص عدم برآورده‌شدن قوانین وجود دارد، اشاره می‌شود. انگیزه‌ها و توضیحات ارائه‌شده برای متقاعدکردن کارکنان به اجرای صحیح یکپارچگی در سیستم نباید تنها منجر به ترس آن‌ها از مجازات شود..

اتخاذ سیاستی هدفمند برای بررسی عملکرد و ایجاد انجمن‌هایی برای بحث و تبادل‌نظر درخصوص مسائل مربوط به یکپارچگی و فساد می‌تواند کمک زیادی به بهبود وضعیت کند. هدف باید ایجاد و تقویت فرهنگ یکپارچگی باشد و این موضوع با پشتیبانی ازطریق ارائه راهکارهای حرفه‌ای در بین کارکنان گمرک گسترش می‌یابد.

خرد جمعی و رابطه بین گمرک و بخش خصوصی

۸۰درصد از کشورهایی که توسط کارشناسان سازمان جهانی گمرک موردبازدید قرار گرفته‌اند، مقرراتی را برای ارتباط و ملاقات بین گمرک و بخش خصوصی طراحی کرده‌اند. طی این سال‌ها با برگزاری نشست‌های مشترک بین گمرک و نمایندگان بخش خصوصی، بهبود قابل‌ملاحظه‌ای در افزایش اعتماد بین فعالان بخش خصوصی و گمرک به‌وجودآمده است.

سازمان جهانی گمرک همواره از مشارکت بخش خصوصی برای مبارزه با فساد و ارتقای یکپارچگی سیستمی طبق ماده‌۱۰ اعلامیه تجدیدنظرشده آروشا حمایت می‌کند. یکی از روش‌های شناسایی‌شده توسط متخصصین، شروع مشارکت‌های جدید و نوآورانه با بخش خصوصی است که امروزه می‌توان به آن «اقدام جمعی مبارزه با فساد» گفت.

خردجمعی اشاره به اقداماتی دارد که توسط افراد یا گروه‌هایی که هدف مشخصی دارند، انجام می‌شود. همان‌طور که در ابتدای یادداشت به آن اشاره کردم، سازمان‌های بین‌المللی، فعالان بخش خصوصی و جامعه مدنی امروزه از اصطلاح «اقدام جمعی مبارزه با فساد» به‌عنوان رویکردی استفاده می‌کنند که با نگاهی متفاوت به مبارزه با فساد پرداخته است.

این طرح‌ها و ابتکارات می‌تواند شامل استانداردهای صنعتی، طرح‌های چندجانبه و مشارکت بخش دولتی و خصوصی باشد. متاسفانه هنوز تعداد کمی از گمرکات در سطح جهان اقدامات عملیاتی در این زمینه انجام داده‌اند و ما هنوز درحال یادگیری در زمینه مبارزه با فساد و درستکاری هستیم.

همان‌طور که مقالات متعدد تهیه‌شده در سازمان جهانی گمرک تاکید می‌کند، ما باید رویکرد جدید و چندجانبه‌ای را برای افزایش ابتکارات مبارزه با فساد به‌وجود آوریم؛ بنابراین اقدام جمعی مبارزه با فساد ممکن است بسیار گسترده‌تر از برنامه‌هایی باشد که گمرک به‌دنبال آن است.

با گسترش رویکرد مبارزه چندجانبه با فساد و استفاده از خردجمعی به رهبری گمرکات سراسر جهان، نقش این سازمان در مبارزه با فساد تقویت خواهد شد. حتی اگر این برنامه‌ها توسط سازمان‌های دیگر راه‌اندازی شود، سازمان گمرک از این ابتکار عمل منتفع خواهد شد.