صنعت خودرو ایران در سال‌های اخیر با شرکت‌های بزرگ و کوچک از کشورهای مختلف همکاری کرده است. حاصل این همکاری هرچند پیشرفت در بخش‌های مختلف بوده، اما آن‌طور که باید نتوانسته است زمینه انتقال دانش را فراهم کند. در بعد اقتصادی هم شرکت‌های مختلف معمولا از بازار خودرو ایران استفاده کرده و منافع اقتصادی بسیاری از این فروش به دست آورده‌اند، اما همین شرکت‌ها در مقابل داخلی‌سازی یا سرمایه‌گذاری برای تولید مشترک مقاومت کرده‌اند.
هرچند در این خصوص طرف‌های ایرانی هم مقصر بوده‌اند و راحتی مونتاژ را به تولید و سرمایه‌گذاری بر یک یا چند محصول ترجیح داده‌اند. بدین‌ترتیب، پس از اعمال دور جدید تحریم‌ها که بسیاری شرکت‌های خارجی از بازار کشورمان خارج شدند، صنعت خودرو ایران با کاهش شدید تیراژ و نیز کاهش تنوع در سبد محصولات خود مواجه شد. چراکه تولیدات مشترک خودروسازان داخلی با خارجی‌ها، با حداقل داخلی‌سازی به فروش می‌رسید و دانش فنی هم برای تولید این محصولات منتقل نمی‌شد. بر این اساس، خودروسازان داخلی زیان بسیاری از این مدل همکاری با شرکت‌های خارجی متحمل شدند. حالا اما زمزمه‌های رفع چند تحریم از سوی دولت آمریکا مطرح شده است.
به گزارش «اخبار خودرو»، بر اساس اخباری که برخی نشریات آمریکایی منتشر کرده‌اند، ظاهرا قرار است برخی تحریم‌ها ازجمله تحریم صنعت خودرو برداشته شود. همین مساله سبب شده است تا برخی شرکت‌ها بار دیگر نسبت‌به حضور در ایران تمایل نشان دهند. برخی دیگر از شرکت‌ها اما فعلا قصد حضور در بازار ایران را ندارند و همچنین بعضی شرکت‌های داخلی نیز حاضر به همکاری مجدد با طرف‌های خارجی نیستند.
در این میان، شرکت‌های چینی آمادگی کامل را برای حضور در بازار ایران اعلام کرده‌اند. اما در این شرایط، بحث نوع همکاری با شرکت‌های مختلف ازجمله چینی‌ها مطرح است. این‌که آیا باید مانند گذشته واردات سی‌کی‌دی خودروهای چینی و سرهم کردن در داخل را ادامه دهیم یا ما هم از پتانسیل بالای شرکت‌های چینی و بازار این کشور استفاده کنیم. در همین زمینه با رضا آریاراد، فعال و کارشناس صنعت خودرو به گفت‌وگو پرداختیم.
حضور خودروسازان خارجی در صنعت خودرو ایران در صورت رفع تحریم‌ها را چگونه می‌بینید؟
حضور شرکت‌های خارجی در هر صنعت داخلی بسیار مهم و اثرگذار است. در صنعت خودرو نیز حضور خودروسازان خارجی می‌تواند سبب پیشرفت کشور شود. طی سال‌های اخیر به‌هرحال حضور خارجی‌ها باعث انتقال تکنولوژی در بخش‌های مختلفی شده است. ادامه حضور این شرکت‌ها قطعا باعث کامل‌تر شدن صنعت خودرو در بخش‌هایی خواهد بود که ما همچنان در آن ضعف داریم. نگاه به صنعت خودرو در کشورهای پیشرفته نشان می‌دهد اصولا حضور شرکت‌های خارجی و تولید خودرو در کشور، امری طبیعی است و سبب پیشرفت و البته رقابت در راستای توسعه بازار و کسب مشتری می‌شود.
چرا ما آن‌طور که باید نتوانسته‌ایم از حضور خارجی‌ها استفاده مناسب ببریم؟
به‌هرحال حضور خارجی‌ها در صنعت خودرو ما تاثیرگذار بوده اما شاید یکی از دلایلی که باعث شده است نتوانیم از همه ظرفیت‌ها استفاده کنیم و به برخی موارد محدود شده‌ایم، نوع همکاری ما با آن‌هاست.
تا امروز بیشتر بحث مونتاژ مطرح بوده اما به نظر می‌رسد با احیای دوباره برجام و رفع تحریم‌ها باید این مدل کار کردن هم تغییر کند و به سمت تولید مشترک و افزایش سرمایه‌گذاری در ساخت داخل پیش برویم. فرقی نمی‌کند طرف قرارداد کدام شرکت خودروسازی است. اصولا باید یکی از شرایط کار کردن در صنعت خودرو ایران همین بحث تولید مشترک همراه با انتقال دانش فنی باشد.
حضور چینی‌ها در صنعت خودرو کشور را چگونه می‌بینید؟ آیا چینی‌ها در بحث تولید مشترک حاضر به همکاری با طرف‌های ایرانی هستند یا همچنان مونتاژ با حداقل داخلی‌سازی را می‌پذیرند و ادامه می‌دهند؟
فرقی میان چینی‌ها و دیگر خودروسازان خارجی نیست؛ چینی‌ها هم باید حاضر به قبول شرایط ما باشند. به‌هرحال وقتی قرار است بخشی از بازار کشور را در اختیار آن‌ها قرار دهیم، باید بپذیرند که در ایران سرمایه‌گذاری کنند و حتی تولید مشترک با ایران داشته باشند و دانش ساخت را به کشور انتقال دهند. همانطور که عرض کردم، نوع همکاری ما با طرف‌های خارجی باید براساس قاعده برد-برد باشد.
صرف مونتاژ با حداقل ارزش افزوده دیگر مناسب کشور نیست و باید ارزش افزوده تولید خودرو در بخش‌های مختلف به‌خصوص در همکاری با خارجی‌ها برای کشور افزایش پیدا کند. این تولید باید منتج به ایجاد شغل و تحرک بخش‌های مختلف ازجمله صنعت بزرگ قطعه‌سازی کشور شود. در غیر این صورت ادامه راه قبلی نمی‌تواند نیازهای صنعتی کشور را تامین کند.
به نظر شما چگونه می‌توانیم از چینی‌ها برای پیشرفت صنعت خودرو استفاده کنیم؟
بررسی وضعیت چینی‌ها نشان می‌دهد آن‌ها نقش اساسی در اقتصاد جهانی دارند. در منظر نخست با بررسی اجمالی نقش کلیدی اقتصادی کشور چین می‌توان بیان کرد که در چهل سال اخیر این کشور به یک توسعه اقتصادی بالا با رشد اقتصادی بیش از ۱۰ درصد و بر اساس میانگین این سال‌ها؛ به رشد ۷ درصد رسیده، به‌طوری‌که جایگاه اقتصادی خود را بسیار نزدیک و رقابتی با اقتصاد آمریکا و در جایگاه دوم جهان قرار داده است.
از این رو، چینی‌ها در همه زمینه‌های تکنولوژی و دانش فنی بسیار پیشرفته و در سطح جهانی مطرح هستند. در زمینه خودروسازی نیز کشور چین بزرگ‌ترین بازار خودرو در جهان با سهم بازار بیش از ۴۰ درصد است و محصولاتی که در این کشور تولید می‌شود، به بیش از ۱۸۰ کشور صادر می‌شوند.
برابر پیش‌بینی‌ها، تولید و فروش این کشور در سال ۲۰۲۱ برابر با ۲۶.۳میلیون دستگاه وسیله نقلیه شامل ۲۱.۷میلیون انواع وسایل نقلیه موتوری و ۴.۶میلیون دستگاه انواع کامیون و کامیونت خواهد بود. این آمارها نشان می‌دهند چین پتانسیل بسیار بالایی دارد و می‌توان از این پتانسیل در ایران هم استفاده کرد.
همکاری مشترک با چینی‌ها و استفاده از ظرفیت‌های فنی و تکنولوژی آن‌ها می‌تواند سبب پیشرفت صنعت خودرو و قطعه کشور شود. به‌هرحال اگر روند همکاری با چینی‌ها دوطرفه باشد، ما هم باید بتوانیم از پتانسیل بازار و همچنین پتانسیل عملی آن‌ها استفاده کنیم.
به نظرم با رفع تحریم‌ها و عادی‌شدن روابط اقتصادی و سیاسی، ما هم باید از کشورهایی که خواهان حضور در بازار خودرو هستند، امتیاز دریافت کنیم. مثلا اگر قطعه‌سازی خواهان حضور در صنعت خودرو و قطعه کشور است، باید در برابر منافعی که از ما کسب می‌کند، منافعی هم در اختیار ما قرار دهد و ما را به زنجیره تامین جهانی وصل کند.
نوع قرارداد با خودروسازان چینی در چنین شرایطی چگونه باید باشد؟
شرکت‌های خودروسازی چینی پتانسیل بالایی از لحاظ فناوری روز و بازارگشایی جهانی دارند. از این رو، قراردادهایی که با آن‌ها در زمینه تولید خودرو بسته می‌شود، باید متضمن انتقال دانش فنی، مشارکت در بخش تحقیق‌وتوسعه (R&D) و همچنین ایجاد برند مشترک در بازارهای داخلی و خارجی باشد.
یعنی موضوعی که در بیش از پنجاه سال از عمر صنعت خودرو ایران در قراردادهای مشترک و تشکیل جوینت‌ونچرها که عمدتا نیز با طرف‌های اروپایی بوده، مورد غفلت قرار گرفته و موجب شده است خودروسازان ما تنها مونتاژکار باشند و واردکننده قطعات CKD و CBU باقی بمانند. اما زمان آن رسیده است که با درس‌گرفتن از تجربیات گذشته، به‌جای تفکرات واردات‌محور و مصرف کالاهایی که حاصل توان، تجربه، نیروی کار، تحقیق‌وتوسعه و تولید ناخالص داخلی یک کشور بیگانه است، به بومی‌سازی درون‌زا و برون‌گرای صنایع داخلی و توسعه فرهنگ صنعتی خود روی بیاوریم.
بر این اساس، باید از فرصت همکاری با صاحبان تکنولوژی و دانش فنی دنیا اعم از اروپایی‌ها و آسیایی‌ها، در مسیر فعال‌سازی پتانسیل نیروها، ظرفیت‌ها، منابع و مزایای داخلی بهره جست و چرخه تولید را در کشور به حرکت درآورد.
تحقق این اهداف، منوط به متعهد کردن طرف‌های قرارداد به مشارکت در تحقیق‌وتوسعه و ایجاد برند مشترک است که خوشبختانه بنا بر شنیده‌ها قرار است در قراردادهای آتی خودروسازان با طرف های خارجی لحاظ شود. در چنین شرایطی، زمینه ارتقای کمی‌وکیفی و تنوع‌بخشی محصولات داخلی‌سازی‌شده و تطبیق آن‌ها با استانداردهای روز دنیا فراهم می‌آید و به این ترتیب فاصله ایجادشده خودروسازان ایرانی با سایر برندهای مطرح بین‌المللی در آینده نزدیک کمتر و کمتر خواهد شد.
