اوضاع اقتصادی کشور و وجود تورم شدید باعث شده است قیمت‌ها همچنان رشد داشته باشند. قدرت خرید مردم نیز در این وضعیت کاهشی بوده و بسیاری افراد توان خرید را از دست داده‌اند. در گذشته افراد با چند ماه پس‌انداز و همچنین دریافت تسهیلات می‌توانستند خودرو مورد نیاز خود را خریداری کنند. اما امروز قیمت‌ها به قدری بالا رفته است که بخش بزرگی از مردم توان خرید خودرو را از دست داده‌اند. قرعه‌کشی خودرو و فروش نقدی هم عملا بخش دیگری از مردم از خرید خودرو دور کرده است. به نظر می‌رسد این روند تا دستیابی به ثبات اقتصادی، کاهش تورم و افزایش قدرت خرید مردم ادامه خواهد داشت. در چنین شرایطی، بحث آزادسازی قیمت‌ها نیز مطرح است.
به عقیده بسیاری کارشناسان، با آزادسازی قیمت‌ها و محول‌شدن تصمیم‌گیری درخصوص قیمت خودروها به خودروسازان، تقاضای کاذب جمع می‌شود، اما بحران تقاضا به وجود خواهد آمد. چراکه بخش بزرگی از افراد متقاضی خرید خودرو، در پی رانتی هستند که با خریدوفروش آن می‌توانند کسب کنند. اما در صورت از بین رفتن این رانت نیز چند سالی زمان لازم است تا بحران تقاضا فروش کند. زیرا چرخه طبیعی عرضه و تقاضا از بین رفته است.
در همین زمینه با امیرحسن کاکایی، عضو هیات علمی دانشگاه علم‌وصنعت و فعال‌وکارشناس صنعت خودرو به گفت‌وگو پرداختیم.
درحال‌حاضر قیمت خودرو در بازار از توان خرید بسیاری افراد خارج شده است. همچنین شاهد هستیم که بر اساس آمار وزارت کار بیش از ۲۰ میلیون نفر در ایران زیر خط فقر مطلق هستند. با این شرایط آیا در آینده بحران تقاضا خواهیم داشت؟
هیچ شکی وجود ندارد که درحال‌حاضر هم ما با بحران تقاضا مواجه هستیم. چیزی که هم‌اکنون به‌عنوان تقاضا می‌بینیم، تقاضای مصرف نیست بلکه تقاضای سرمایه‌گذاری است که به دو علت بروز کرده است؛ یکی؛ فضای ابرتورمی که در این مدت وجود داشته است و دیگری هم اختلاف قیمت بین کارخانه و بازار. به محض این‌که قیمت‌ها آزاد اعلام شود و قیمت دلار نیز کاهش پیدا کند، همه این صف‌های تقاضا برچیده خواهد شد. بنابراین قطعا با بحران تقاضا در سال جاری مواجه هستیم. البته اگر این ثبات اقتصادی نسبی که ایجاد شده است، پابرجا بماند.
به نظر شما رکود فعلی در بازار و صنعت خودرو ناشی از چه عواملی است؟
قیمت‌ها در بازار مطابق نرخ تورم، افزایشی بوده، درحالی‌که درآمد مردم افزایش پیدا نکرده است. اگر در این شرایط، قیمت‌گذاری از حالت دستوری خارجی شود، توان خودروساز هم برای عرضه خودرو افزایش پیدا می‌کند و در نتیجه نگرانی بابت عرضه وجود نخواهد داشت و کسی هم خودرو انبار نمی‌کند. به نظر من، رکود فعلی تنها ناشی از شرایط بین‌المللی نیست، بلکه این رکود، ناشی از رشد نیافتن توان خرید مردم همپای رشد قیمت‌هاست.
پس در هر صورت رکود در بازار وجود خواهد داشت؟
سه سال پیش تولید خودرو نصف شد، اما امسال قرار است به ۱.۲میلیون دستگاه خودرو برسد. مصرف خودرو در کشور نیز کمتر از یکمیلیون دستگاه خودرو در سال است. بنابراین اگر قیمت‌ها آزاد شود، یک رکود عمیق را در سال جاری چه در بازار و چه صنعت خودرو شاهد خواهیم بود که ناشی از افت شدید تقاضا خواهد بود.
درصورتی‌که قیمت‌ها آزاد نشود، صف‌های تقاضا برای خرید خودرو ادامه‌دار خواهد بود؟
بله؛ اگر قیمت‌ها آزاد نشود، سناریوهای مختلفی ممکن است به‌وجود بیاید. سوال مهم این است که در این شرایط، اصولا خودروسازان چگونه باید بقا پیدا کنند؟ آن‌هم با این حجم از زیان انباشته و تولیدشده در سال‌های اخیر. اگر دولت با هر قیمتی و با تزریق پول باعث شود خودروساز به تولید ادامه دهد و قیمت‌ها نیز همچنان دستوری باشد، صف‌های خرید و تقاضای کاذب برای خودرو ادامه‌دار خواهد بود. با شرایط فعلی، صف‌های خرید ۳میلیون نفری ادامه‌دار خواهد بود. تقاضای این‌گونه افراد با قیمت‌های دستوری فعلی، به این زودی ارضا نخواهد شد. پس در صورت تداوم قیمت‌گذاری دستوری، هرچقدر هم خودرو تولید شود، با این حجم از تقاضا باز هم کم خواهد بود. بنابراین با این شرایط، تقاضا برای سرمایه‌گذاری در صنعت خودرو ادامه خواهد داشت.
برداشته شدن تحریم‌ها چه تاثیری بر تقاضای بازار خواهد داشت؟
اگر از همین امروز هم روابط ما با دنیا برقرار شده و تحریم‌ها برداشته شود، حداقل ۳ تا ۴ سال زمان خواهد برد تا این تقاضا برای خودرو ترمیم شود، درحالی‌که میزان تقاضای واقعی برای خودرو در ایران، سالانه بین ۸۰۰ تا یکمیلیون دستگاه است.
به فرض این‌که قیمت‌ها آزاد شود و رانت موجود از بین برود، آیا وضعیت اقتصادی مردم به‌گونه‌ای است که بتوانند باز هم خودرو خریداری کنند؟ چون در شرایط فعلی هم بخش عمده‌ای از مردم توانایی خرید خودرو ندارند. آیا این شرایط برای خودروساز زیان‌بار نخواهد بود؟
نباید شک داشت که این شرایط برای خودروساز هم زیان‌بار خواهد بود. زیرا شرایط اقتصادی به‌گونه‌ای نیست که بتوان تسهیلات مناسبی در اختیار مشتریان قرار داد. به همین دلیل بر موضوع رکود صنعت و بازار خودرو تاکید دارم. از یک نقطه به بعد، صنعت خودرو هم دیگر توان تولید نخواهد داشت و باید به آن پول تزریق کنند. اگر قیمت‌ها را هم آزاد کنند، دیگر خریداران موجود پولی برای خودرو ندارند. وضعیت بسیار پیچیده است. در این شرایط ممکن است دولتی بیاید و بگوید پول چاپ می‌کنم و به مردم تسهیلات می‌دهم تا خودرو بخرند. تقاضا را می‌توان به این صورت تحریک کرد، اما قطعا این وضعیت برای کشور مشکل ایجاد می‌کند. در ۱۰ سال گذشته حداقل سه بار این موارد آزمایش شده است. تزریق پول بدون پشتوانه به بازار، خطرات بسیاری به دنبال دارد. درحال‌حاضر در بسیاری از بازارها ازجمله مسکن شاهد قفل‌شدن بازار هستیم که از لحاظ اقتصادی پدیده بسیار خطرناکی است. در مقطعی قیمت خانه بالا رفت و ساخت‌وساز رونق گرفت، اما پس از آن ۵ سال بازار مسکن در رکود به سر برد و ساخت مسکن به صفر نزدیک شد. این سیکل‌ها بسیار خطرناک بوده و نظم تولید را از بین برده است. همین وضعیت در صنعت خودرو نیز دیده می‌شود. چرا که تولید ما بر اساس اطلاعات غلط بوده و این بدترین حالت ممکن است.
این اطلاعات نادرست شامل چه مواردی است؟
تقاضای مصنوعی ناشی از قیمت‌گذاری دستوری است، اما این تقاضای مصنوعی برای بسیاری مسئولان گمراه‌کننده است. همه معتقدند تولید باید افزایش پیدا کند، درحالی‌که این تصمیم اشتباه است؛ باید روی تولید باکیفیت تمرکز کرد. اما همه هیجان‌زده هستند. یکی از وکلای مجلس در این خصوص گفته است؛ باید سالانه ۳میلیون دستگاه خودرو تولید کنیم. عددهای غیرکارشناسی زیادی توسط مسئولان گفته می‌شود. این اعداد ناشی از اطلاعات نادرستی است که بازار به‌هم‌ریخته به‌دست می‌دهد و این روند متاسفانه همچنان ادامه دارد. یعنی ظرفیت‌سازی می‌کنیم و بعد متوجه می‌شویم که این ظرفیت‌سازی اصولا کاربردی ندارد و تا چند سال زیان تولید خواهد شد.
ظاهرا طرح عرضه خودرو در بورس هم به‌نوعی منتفی شده است. بسیاری ابتدا با این طرح موافق بودند. اما درحال‌حاضر این طرح طرفداران خود را از دست داده است؟
من در شهریور پارسال با این طرح موافق بودم. آن زمان اوضاع صنعت هنوز تا این حد خراب نبود. قیمت دلار در آن زمان، در حال صعود بود. اما درحال‌حاضر قیمت دلار کاهش یافته و یک ثبات نسبی هم پیدا کرده است. این زمزمه در جامعه مطرح شده که ممکن است قیمت ارز به ۱۰ تا ۱۷ هزار تومان برسد. در چنین فضایی دیگر قیمت‌ها بالا نمی‌رود. یعنی در این فضا اگر قیمت خودرو را آزاد هم کنید، کشش افزایش قیمت ایجاد نمی‌شود. در نتیجه، بهترین حالت در شرایط فعلی؛ آزادسازی قیمت خودرو است. شک هم نداشته باشید قیمت‌ها شروع به کاهش خواهد کرد. البته این در شرایطی است که قیمت ارز ثبات داشته باشد. در یک هفته گذشته، قیمت دلار ۴ درصد افزایش پیدا کرد و قیمت خودرو نیز ۲ تا ۴ درصد رشد داشت. قیمت خودرو معادل قیمت دلاری نوسان پیدا می‌کند. اما اگر ثبات اقتصادی وجود داشته باشد، بهترین روش برای قیمت‌گذاری خودرو آزادسازی آن است. این روش به‌سرعت تاثیر خود را روی بازار خواهد گذاشت. بنابراین در شرایط فعلی با عرضه خودرو در بورس کالا کاملا مخالف هستم. زیرا اصولا چنین چیزی در جهان وجود ندارد و امکان عرضه خودرو در بورس هم نیست. کشف قیمت کار ساده‌ای نیست. در طرح عرضه خودرو در بورس کالا، نمایندگان دو مساله را مطرح کردند؛ یک مورد بحث ایجاد شفافیت است. حال این سوال مطرح می‌شود که مگر در مورد عرضه مواد پتروشیمی و فولاد شفافیت ایجاد شده است؟ چه تضمینی برای شفافیت در مورد عرضه خودرو وجود دارد؟ مورد دیگر این‌که گفته می‌شود با عرضه خودرو در بورس قیمت‌ها را کنترل می‌کنیم، درصورتی‌که اصلا کار بورس کنترل قیمت‌ها نیست. قرار نیست بورس قیمت‌ها را کنترل کند. ضمن این‌که خود بورس هزینه‌زاست. یعنی بورس ۳ تا ۴ درصد هزینه ایجاد می‌کند. در نهایت موردی که در این طرح وجود دارد و بسیار خطرناک است، این است که نمی‌خواهند پول را مستقیم به خودروساز پرداخت کنند. این مساله خود یک بوروکراسی اضافه است و در شرایط تورمی، هزینه اضافه به مردم و خودروساز تحمیل خواهد کرد. همچنین وقتی پول به این صورت جابه‌جا می‌شود، فساد عظیمی ایجاد خواهد کرد.
به‌طور کلی طرح عرضه در بورس را در این شرایط چگونه می‌بینید؟
طرح عرضه خودرو در بورس یک طرح غیرعقلایی و غیراقتصادی در شرایط فعلی کشور است. هرچقدر هم دوستان در مجلس و بسیاری جاهای دیگر در برابر آزادسازی قیمت‌ها مقاومت کنند، به مردم و خودروسازان ضربه خواهند زد. اگر قیمت‌ها آزاد بود، مردم هم این‌چنین برای خرید خودرو به زحمت نمی‌افتادند. همه در قرعه‌کشی و لاتاری ملی شرکت می‌کنند. بنابراین طرح‌های این‌چینی صرفا حرف هستند، جز ضربه به مشتری و صنعت خودرو فایده دیگری نخواهد داشت.
