به گزارش «اخبار خودرو»،از ورود نخستین اتوبوس به ایران بیش‌از 110 سال می‌گذرد. این وسیله‌نقلیه جادار که ابتدا چندان جدی گرفته نشد، با گذر از سال‌های بسیار به یکی از ارکان حمل‌ونقل مسافری در کشور تبدیل شده است. سفر با اتوبوس‌های بین‌شهری یکی از بهترین و امن‌ترین روش‌های مسافرت در جهان محسوب می‌شود. حتی برخی برای سفرهای طولانی به منظور دیدن مناظر و چشم‌اندازهای طبیعی اتوبوس را به هواپیما و قطارهای پرسرعت ترجیح می‌دهند. اما شرایط این بخش از حوزه حمل‌ونقل کشور چندان مساعد نیست و نبود امکانات، مشکلات معیشتی، فرسودگی، تحریم ها، شرایط ویژه کرونایی و... عرصه را برای فعالان این صنف تنگ کرده است. براساس دیده‌ها و شنیده‌ها وضعیت ناوگان مسافربری در شهرها و جاده‌های برون‌شهری به دلیل تحریم‌ها، در چند مقطع تلاش‌ها برای خریداری اتوبوس‌های جدید را ناکام گذاشت. نوسازی ناوگان حمل‌ونقل عمومی در کشور اگر چه جزو طرح‌های موردنظر دولت در کلان‌شهرها و سازمان‌های حمل‌ونقل کشوری است اما به‌نظر می‌رسد اجرای چنین طرح‌هایی به‌رغم وعده‌های دولتمردان همچنان در حوزه ناوگان برون‌شهری مغفول مانده است.
آمار و ارقام چه می‌گویند؟
آخرین آمارهایی که سازمان راهداری کشور از وضعیت ناوگان اتوبوس‌های بین‌شهری منتشر کرده است، مربوط به سال 1398 است. آمارهای سازمان نشان می‌دهند در این سال 13 هزار و 795 دستگاه اتوبوس با میانگین عمر 12سال در خدمت ناوگان حمل مسافر بین‌شهری بوده، 30درصد اتوبوس‌ها معادل 4هزار 200 دستگاه، 68درصد مینی‌بوس‌ها و 66درصد سواری‌های کشور فرسوده هستند که در مجموع شامل 19 هزار دستگاه می‌شوند.
بی‌توجهی مسئولان به ضرورت سرمایه‌گذاری برای تولید یا واردات خودروهای تجاری تبعات اسفباری برای صنعت حمل‌ونقل کشور دارد. پیش‌بینی‌ها در حوزه تجاری (حمل کالا و مسافر) نشان می‌دهند کشور سالانه به تولید حداقل 120 هزار دستگاه خودرو نیاز دارد که 90 هزار دستگاه آن برای داخل و 30 هزار دستگاه برای صادرات خواهد بود اما آمار بسیار کمتر از حد نیاز است.
در همین رابطه نماینده ارومیه در مجلس گفت: «برخی واحدها در داخل و خارج استان این اتوبوس‌ها را بازسازی می‌کنند اما قطعا از لحاظ فنی نمی‌توان نسبت‌به ارتقای آنها امیدی داشت و به‌نظر می‌رسد خودروسازهای بزرگ کشور نیز تمایلی به تولید انبوه خودرو با استانداردهای بین‌المللی ندارند یا توان آنها پاسخگوی نیاز کشور نیست چراکه گرفتار دلال‌بازی هستند.» وی افزود: «این کمبودها متاسفانه منجر به تصادف در جاده‌های کشور و از دست رفتن جان هموطنان می‌شود. با نگاهی به وضعیت اتوبوس‌های بین‌شهری می‌بینیم قریب به اتفاق آنها استاندارد نیستند و عمر مفید خود را سپری کرده‌اند.»
باتوجه به اینکه به‌دلیل تحریم در 2سال اخیر عملا اتوبوس جدیدی وارد ناوگان اتوبوسرانی کشور نشده است، میانگین عمر این ناوگان باید به بالای 14 سال رسیده باشد. گرچه طبق قوانین حمل مسافر بین‌شهری، اتوبوس‌هایی با عمر بیش‌از 20 سال درنهایت می‌توانند در مسیرهای زیر 300کیلومتر فعالیت کنند اما آمارها نشان می‌دهند بخش قابل‌توجهی از ناوگان فعال در مسیرهای طولانی‌تر نیز نسبت به استانداردهای جهانی عمر بالاتری دارند. علاوه‌بر اتوبوس‌ها، مینی‌بوس‌ها نیز شرایط مناسبی ندارند؛ ناوگان مینی‌بوسرانی به‌دلیل فرسودگی هر سال وضعیت بدتری نسبت به سال گذشته پیدا می‌کند، به طوری که میزان جابه‌جایی مسافر که در سال 83 ، 37درصد بوده اکنون به دلیل فرسودگی ناوگان به مرز 10درصد رسیده است. بر اساس آمارهای موجود، از 46 هزار دستگاه مینی‌بوس در کشور، 90درصد آنها فرسوده هستند این شرایط در حالی است که به رغم تعهدات دولت مدتهاست به دلیل عدم تخصیص منابع مناسب و عدم پرداخت تسهیلات بلاعوض، روند نوسازی در ناوگان مینی‌بوسرانی متوقف شده و روزانه با ادامه وضع فعلی به آمار مینی‌بوس‌های فرسوده در ناوگان برون‌شهری افزوده می‌شود. در حقیقت اتوبوس‌های تولید خارج و فعال در ایران، در کشورهای اروپایی درنهایت 6 سال قادر به فعالیت در زمینه حمل‌ونقل مسافر هستند و بعدازآن باید نوسازی شوند اما در ایران بخت با نوسازی ناوگان یار نبوده زیرا ازیک‌سو به‌دلیل تحریم‌های ظالمانه و ازسوی‌دیگر انحصاری بودن تولید و واردات اتوبوس عملا این کار با کندی پیش می‌رود و حتی در مواقعی کاملا متوقف می‌شود. بر اساس اعلام پلیس راهور، سالانه 5 تا 6درصد تولید ناخالص داخلی هزینه تصادفات رانندگی می‌شود که رقم بسیار چشمگیری است. از منظر آمار، اختصاص بودجه مناسب و کافی به نوسازی ناوگان حمل مسافر و بهسازی جاده‌ها می‌تواند یک معامله برد - برد برای مردم و کشور باشد.
از نگاه دیگران
محمدرضا کامیاب، کارشناس حوزه حمل‌ونقل با اشاره به وضعیت نامطلوب فعلی به روزنامه «دنیای‌خودرو» گفت: «بسیاری از گرفتاری‌های فعلی ما در بخش جاده‌ها ناشی‌از ساختار معیوب و ناکارآمد سیستم مدیریتی و اجرایی حمل‌ونقل است. از زمانی که مسئولیت دو وزارتخانه مجزا با شرح وظایف جداگانه به‌رغم مخالفت کارشناسان در یک وزارتخانه تجمیع شد، مشکلات و مصائب قبلی نه‌تنها برطرف نشدند بلکه با تغییر روش اجرایی بیشتر هم شدند.» وی با تاکید بر اینکه اغلب طرح‌ها و تسهیلات نوسازی ناوگان فرسوده حمل‌ونقل در کشور در حد حرف است، از نحوه عملکرد دستگاه‌های مربوطه انتقاد و تاکید کرد عملا امکان نوسازی ناوگان مسافری فراهم نیست. کامیاب با اشاره بر تداوم مشکل بودجه برای نوسازی و ایجاد بستر مناسب برای تولید؛ تامین مالی خودروسازان را راهکار تولید و عرضه اتوبوس و مینی‌بوس در کشور عنوان کرد و ادامه داد: «دولت باید علاوه‌بر تامین منابع و امکانات برای خودروسازان، تسهیلاتی را که وعده می‌دهد، عملیاتی کند تا امکان نوسازی ناوگان فرسوده حمل‌ونقل در کشور فراهم شود.» وزیر سابق راه و شهرسازی اواخر دولت دوازدهم گفته بود باید ناوگان حمل‌ونقل را که بلای جان مردم شده، هرچه سریع‌تر نوسازی کرد؛ نباید میانگین سنی وسایل‌نقلیه مسافری ما که عموم مردم کم‌درآمد از آن استفاده می‌کنند، بالای 24 سال باشد.
