شاید هنوز هم یکی از جذابیت‌های فیلم‌ها و مجموعه‌های سینمایی و تلویزیونی، بدلکاری (به‌خصوص بدلکاری با خودرو و موتورسیکلت) در آنها باشد.

اتفاقی که البته ردپای آن از دوران سینمای صامت قابل‌مشاهده است و خطرناک بودن آن سبب شده است بهترین بدلکاران ایران و جهان را هم به‌کام مرگ بفرستد؛ چه برسد به آماتورهایی که تجربه‌های کمی در این زمینه دارند.

تاریخچه بدلکاری

براساس گزارش‌های رکورد گینس، اولین کسی که برای اجرای حرکات نمایشی روی صحنه به‌عنوان بدلکار استخدام شد، فرانک هاناوی بود.

وی در فیلم سرقت بزرگ قطار در سال ۱۹۰۳، عملیات پرش روی اسب را انجام داد که شهرت زیادی کسب کرد.

نخستین بدلکاری‌ها مربوط به فیلم‌های صامت است که با روش‌های ابتدایی تولید می‌شدند. فیلم‌های صامت آن زمان برای سرگرمی و برپایه طنز تولید می‌شدند. بازیگران برای جذب تماشاگران بیشتر، روش‌های نمایشی مختلف و خطرناکی را آزمایش می‌کردند و این امر واکنش مثبت تماشاگران سینمای صامت را به همراه داشت.

اولین بدلکار حرفه‌ای در سینمای هالیوود، هلن گیبسون بود که از هواپیما پایین پرید. رشته‌ بدلکاری توسط چارلی چاپلین و باستر کیتون توسعه یافت.

باستر کیتون به‌عنوان یک بازیگر کمدین‌های صامت، نقش بسزایی در توسعه‌ این رشته داشت. این افراد بدلکاران حرفه‌ای هالیوود بودند که اجراهای به‌یادماندنی از خود به جا گذاشتند.

ابداعی برای کاهش خطرات بدلکاری با خودرو

مدتی قبل خبری منتشر شد مبنی‌بر این که یکی از بدلکاران سینما، دستگاهی را برای کنترل از راه دور خودرو به ثبت رسانده تا از این پس در فیلم‌ها یا سریال‌هایی که قرار است حادثه‌ای با خودرو رخ دهد، نیازی به حضور بدلکار در خودرو نباشد.

حالا امیر بدری به همراه افشین عراقی، دو بدلکاری هستند که ادعا می‌کنند رکوردی جهانی را در چپ کردن خودرو به ثبت رسانده‌اند؛ چراکه سکانس چپ کردن خودرو بدون بدلکار برای اولین‌بار در دنیا و به‌صورت کاملا کنترلی انجام شده است.

این سیستم توسط بدری و تیمش ثبت اختراع شده و این بدلکار تاکید می‌کند که دیگر نیازی به حضور بدلکار در سکانس‌هایی که ممکن است جان بدلکاران به خطر بیفتد، نیست و این ابداع قدمی بزرگ در صنعت بدلکاری خواهد بود.

بدری می‌گوید این ایده را با اندی آرمسترانگ، طراح بدلکاری فیلم‌های اسپایدرمن مطرح کرده وضمن استقبال او از این ایده، قرار است در یکی از فیلم‌های هالیوودی صحنه‌های بدلکاری با همین روش فیلمبرداری شود.

این بدلکار پیش‌تر درباره ساخت و ثبت چنین سیستمی، گفته بود:‌ حدود ۱۰سال قبل با ارشا اقدسی روی این موضوع کار می‌کردیم تا بتوانیم به روشی دیگر و بدون حضور بدلکار در خودرو، صحنه‌های تصادف‌های سنگین و چپ کردن را کار کنیم.

این طرح را تا حدودی هم پیش بردیم، اما ارشا خیلی استقبال نکرد و بعد فعالیت ما از یکدیگر جدا شد و من هم دیگر کار را ادامه ندادم؛ اما به‌خاطر اتفاقی که برای خودش افتاد و قبلا هم برای پیمان ابدی رخ داده بود، تصمیم گرفتم کار را دنبال کنم.

بدری که تاکنون مسئولیت بدلکاری فیلم‌های تفریق (مانی حقیقی) و جنگ‌جهانی سوم (هومن سیدی) را برعهده داشته است، اضافه کرد: بعد از این اتفاق‌های تلخی که در بدلکاری رخ داد، سینما به این سمت رفت که سکانس‌های تصادف سنگین یا چپ کردن خودرو حذف شود، اما اگر بتوان امنیتی را ایجاد کرد تا برای بدلکار خطری ایجاد نشود، نگرانی‌ها کمتر خواهد شد و در همین راستا با وسیله‌ای که ثبت‌اختراع آن هم انجام شده و با مشورت یک مهندس مکانیک، به سمت ساخت این سیستم رفتیم بدین‌ترتیب دیگر احتیاجی نیست از بدلکار در خودرو استفاده شود؛ یعنی دستگاهی در خودرو نصب و با کنترل از راه دور، تصادف انجام می‌شود.

شغلی که به رسمیت شناخته نمی‌شود

البته بدلکاری در سینمای ایران به‌خصوص بدلکاری با خودرو همچنان کار خطرناکی است. چندی پیش یک فعال سینمایی در این باره گفت: بدلکاری اصولا خطرساز و خطرناک است و بعید است در ایران به این زودی بتوان برای بدلکاران امنیت ایجاد کرد. ما بدلکارانی مانند پیمان ابدی را از دست داده‌ایم.

یزدان فتوحی در ادامه گفت: قرار بود در یکی از کارهای من، صحنه چپ کردن خودرو داشته باشیم، ولی ازآنجاکه شرایط ایمنی فراهم نبود، از خیر این صحنه گذشتم و فیلمنامه را تغییر دادم؛ چون می‌ترسیدم جان کسی را به خطر بیندازم.

این فعال سینمایی با بیان اینکه بدلکاری مثل ریاضی و معادله است، گفت: باید ببینیم چه چیزی را در چه ظرفی می‌خواهیم بریزیم و آیا این ظرف گنجایش لازم را دارد؟ وقتی زیرساخت و امکانات لازم برای تامین شرایط امن فراهم نیست، خود ما باید از جان یکدیگر مراقبت کنیم و منِ نوعی به عنوان کارگردان، وقتی نمی‌توانم امنیت بدلکار را تامین کنم، باید از برخی ایده‌هایم چشم‌پوشی کنم. من هم دوست دارم صحنه‌های اکشن در کارم داشته باشم، ولی وقتی تهیه‌کننده حاضر به تامین امکانات نیست، چگونه می‌شود این ایده‌ها را اجرا کرد؟

فتوحی با ابراز تاسف از جای خالی بدلکاری در داوری‌های جشنواره فیلم فجر هم تاکید کرد: وقتی شغلت را به رسمیت نمی‌شناسند و وقتی امنیت شغلی وجود ندارد، وضع همین می‌شود که هست. ارشا اقدسی آرزو داشت بدلکاری هم در جشنواره فیلم فجر مورد داوری قرار بگیرد. وقتی شغلی به رسمیت شناخته نشود، معلوم است که امنیتش هم فراهم نمی‌شود؛ گویی بدلکاران قاچاقی به این کار می‌پردازند!