روغن؛ ازجمله ملزومات حیاتی در پیشرانه خودرو است و موتور بدون روغن چند دقیقه بیشتر دوام نخواهد آورد زیرا روغن قطعات متحرک موتور را روانکاری و از سایش آن‌ها جلوگیری می‌کند؛ بنابراین نبود روغن، اصطکاک شدید قطعات و درنهایت آسیب جدی آن‌ها را به دنبال خواهد داشت.

این مایع همچنین به خنک کردن قطعات کمک می‌کند؛ بنابراین، توجه به روغن موتور بسیار مهم خواهد بود. همیشه باید روغن به‌اندازه کافی در پیشرانه وجود داشته باشد و همچنین به‌موقع تعویض شود تا خاصیت خود را از دست ندهد.

روغن نو و سالم رنگی کهربایی و شفاف دارد اما به‌مرور در موتور سیاه می‌شود. تغییر رنگ روغن گاه به معنای وجود مشکل در موتور خواهد بود اما این موضوع را نباید همیشه نشانه‌ای برای تعویض روغن دانست.

سیاه شدن روغن حتی می‌تواند به معنای سالم بودن موتور باشد. در ادامه به دلایل سیاه شدن روغن موتور اشاره خواهیم کرد. دوده؛ محصول فرعی احتراق است و در پیشرانه‌های مجهز به سیستم تزریق مستقیم سوخت بیشتر دیده می‌شود. ازآنجاکه روغن داخل پیشرانه در جریان است و با دوده‌های حاصل از احتراق تماس پیدا می‌کند، به‌مرور سیاه خواهد شد. البته چون اندازه ذرات دوده کمتر از یک میکرون است نمی‌تواند باعث سایش قطعات موتور شود اما زمانی که انباشت ذرات دوده، آلاینده‌های بزرگ‌تری را تشکیل دهند این دوده می‌تواند مشکل‌ساز شود و این همان چیزی است که باعث سیاه شدن بیش از حد و قیری شدن روغن موتور خواهد شد؛ بنابراین باید روغن‌موتور سیاه و غلیظ‌شده را بلافاصله تعویض کنید.

روغن موتور در حین کار با هر آنچه داخل موتور باشد، ازجمله رسوبات انباشته روی قطعات موتور در تماس است و چون رسوبات کربن معمولا سیاه‌رنگ هستند، می‌توانند علت سیاه شدن روغن موتور باشند.

پیشرانه خودرو در طول استفاده، بارها سرد و گرم می‌شود. به‌عنوان‌مثال، زمانی که خودرو از شب تا صبح خاموش است، پیشرانه سرد می‌شود و سپس هنگام روشن کردن داغ خواهد شد و این چرخه هرروز و شاید چند بار در روز تکرار شود. طی این روند، با هر بار گرم شدن روغن‌موتور پدیده اکسیداسیون روغن روی می‌دهد و حرارت زیاد موتور هم واکنش اکسیداسیون روغن‌موتور را تسریع می‌کند که درنتیجه رنگ روغن‌موتور تیره می‌شود.

پدیده اکسیداسیون زمانی اتفاق می‌افتد که مولکول‌های اکسیژن با مولکول‌های روغن واکنش می‌دهند و باعث تجزیه شیمیایی بخشی از روغن می‌شوند، درست همان‌طور که اکسیژن هوا باعث قهوه‌ای شدن سیب بریده شده یا زنگ‌ زدن قطعات آهنی می‌شود.

در فرمولاسیون روغن موتور افزودنی‌هایی وجود دارد که خاصیت شویندگی و پاک‌کنندگی آلودگی‌ها را دارند. این مواد افزودنی، باعث تمیز شدن موتور و حمل ذرات آلودگی به سمت فیلتر روغن می‌شوند.

فیلتر روغن بخشی از ذرات دوده معلق در روغن موتور را که به هم چسبیده‌اند و ذراتی را که اندازه‌ای بیش‌از دو میکرون دارند؛ جذب می‌کند ولی ذرات دوده با قطر کمتر از دو میکرون همچنان در روغن موتور باقی می‌مانند و باعث تیرگی رنگ روغن می‌شوند؛ بنابراین، اگر روغن‌موتور پس از مدتی به میزان معقولی تیره یا سیاه شود، می‌توان گفت که هم موتور و هم روغن موتور هر دو سالم هستند اما اگر روغن از دوده اشباع شده باشد، به‌طور غیرطبیعی سیاه و غلیظ خواهد شد که در این صورت باید تعویض شود.

دلایلی که در بالا برشمردیم عمدتا طبیعی هستند و مشکلی ایجاد نمی‌کنند اما عوامل دیگری مثل شرایط کار و عملکرد موتور، کیفیت احتراق موتور، کیفیت فیلترهای روغن و هوا و عمر روغن موتور هم در سیاه شدن آن نقش دارند که باید به این موارد هم توجه کرد.

اینکه سیاه شدن روغن نشانه خراب شدن و یا از دست رفتن خاصیت آن خواهد بود تصور اشتباهی است زیرا چنانچه پس از مدتی کارکرد، رنگ روغن تغییری نکند یا اصطلاحا سیاه نشود این موضوع می‌تواند نشان‌دهنده نامرغوب بودن روغن باشد؛ بنابراین، تیره شدن رنگ روغن همیشه الزاما به‌منزله فرارسیدن زمان تعویض آن نیست. این در حالی است که خیلی‌ها فکر می‌کنند تیره شدن رنگ روغن‌موتور همیشه نشانه فرسودگی یا اشباع بیش‌از حد روغن‌موتور از آلاینده‌هاست اما همان‌طور که گفتیم، تغییر رنگ روغن موتور می‌تواند ناشی‌از عواملی نظیر سیکل طبیعی گرم و سرد شدن روغن موتور یا ذرات دوده موجود در موتور باشد.