خودروسازی در ایران سابقۀ طولانی دارد اما هیچ یک از اضلاع این صنعت از وضعیت خودرو رضایت ندارند. مردم به عنوان مصرف کننده از نبود تنوع و کیفیت در خودروهای داخلی گلایه دارند ، خودروسازان منتقد قیمیت گذاری دستوری هستند و از آن با نام سرکوب قیمیت ها یاد میکنند که موجب زیان انباشته میگردد. دولت و حاکمیت هم به عنوان تصمیم گیر عرصه صنعت خودرو برنامه مشخصی برای برون رفت صنعت خودرو از این وضعیت در طول چندین دهه ارائه نداده اند.

نتیجه این اقدامات ، وضعیت فعلی صنعت خودرو در ایران است که در مقایسه با خودروسازان دیگر کشورها ، بسیار ضعیف و غیرقابل دفاع می باشد. خودروسازی در کشور با چندین دهه سابقه باید دارای خودروهای متنوع و به روز باشد که هم مصرف کنندگان داخلی را راضی نگه دارد و هم در موضوع صادرات بخشی از بازارهای همجوار را به خود اختصاص دهد که متاسفانه این موضوع میسر نشده است.

موضوع مهمی که خودروسازی داخلی بویژه دو خودرساز بزرگ داخلی (ایرانخودرو و سایپا) به آن دچار است بحث عدم تنوع در تولید خودرو است و خودروسازان کشور صرفاً به تغییر چراغ در خودروها بسنده کرده اند. یعنی خودروهای داخلی نه در قوای محرکه و نه در ابعاد اندازه و کلاس های متفاوت هیچ تنوعی ندارند و صرفاً یک خودروها با نام های مختلف و پسوندهای جدید عرضه میشود.

پوشیده نیست که در ایرانخودرو خودروهای سمند ، سورن ، دنا و دنا پلاس دقیقاً در ابعاد و قوای محرکه یکسان هستند و در سایپا هم تیبا ، تیبا 2 ، ساینا ، کوئیک ، اطلس و سهند صرفاً از پلتفرم ایکس 200 سایپا منشعب شده اند و قوای محرکه و ابعاد یکسان دارند. حتی خودروی شاهین هم که تا حدودی زیبایی بصری و طراحی ظاهری مناسبی دارد از موتور ام 15 مربوط به خانواده ایکس 200 استفاده میکند با این تفاوت که سامانه توربو شارژ بر روی آن نصب شده است.

با همه این توصیفات خودروسازی داخلی لازم است طرحی نو دراندازند و در خصوص طراحی خودرهای جدید و کلاس متفاوت تلاش کنند. همچنین در موضوع قوای محرکه به جای استفاده از موتورهای قدیمی با فناوری چندین دهۀ پیش که مصرف بسیار بالا و راندمان بسیار پائینی دارند، موتورهای جدیدی طراحی کنند یا بخاطر کاهش هزینه ها ، از خودروسازان خارجی و کشورهای صاحب فناوری ، قوای محرکه مناسب را به صورت مشترک خریداری نمایند.

لازم به یادآوری است که تجربه چین در این زمینه راهگشاست . چراکه این کشور از گذشته و حتی امروز که پیشرفت های چشمگیری در عرصه خودرو کسب کرده است از تجربه و فناوری خودروسازان برتر ژاپنی و اروپایی در زمینه موتور خودروها بهره میبرد.

دو خودروساز بزرگ داخلی میتوانند در راستای کاهش هزینه با خرید پلتفرم مشترک ، اقدام به تولید خودروهای جدید نمایند. این پلتفرم مشترک باید دارای فناوری به روز ، ابعاد مناسب و کیفیت قابل قبول باشد و دو خودروساز صرفاً در ارائه کیفیت بهتر ، آپشن های بیشتر، قیمت کم تر و خدمات پس از فروش بهتر با هم دیگر رقابت داشته باشند.

نمونه بارز این موضوع ، شرکتهای هیوندای و کیاموتورز در کره جنوبی هستند که در استفاده از پلتفرم مشترک و کاهش هزینه ها گام برداشته اند. البته بسیاری از خودروسازان مطرح غربی و شرقی هم همین رویکرد را در برخی از خودروها دنبال میکنند. در ایران هم میتوان به تولید خودروی تندر 90 (ال 90) اشاره کرد که دو خودرساز در راستای جلب مشتری ، سعی داشتند کیفیت بهتر ارائه دهند و انصافاً این خودرو نسبت به خودروهای دیگر، دارای کیفیت بهتری بود.

با این اوصاف و مطالبی که در مورد خودروسازی داخلی اشاره شد ، نیم نگاهی هم به حوزه مونتاژ و واردات خودرو خواهیم داشت که به نظر کارشناسان در این حوزه هم تنوعی وجود ندارد. هرچند نمایندگان محترم مجلس در راستای تقاضای مردم و پاسخ به نیاز بازار و در جهت مقابله با سوداگری و سواستفاده خودروسازان داخلی از بازار انحصاری داخلی ، دولت را مکلف کرده اند تا بخشی از واردات را از خارج تأمین نماید ، ولی در این حوزه هم وضعیت مناسب و امیدوار کننده به نظر نمیرسد. چراکه خودروهای مونتاژی و وارداتی هم در قوای محرکه و هم در ابعاد و اندازه تقریباً یکسان هستند. البته نمیتوان تنوع این حوزه را به طور کامل کتمان کرد که این تنوع باعث شده تا تلنگری به خودروسازان داخلی باشد تا بدانند که خودرسازی چین که از قضا سابقه کمتری نسبت به ایران دارد ولی پیشرفت بسیارخوبی هم در زمینه کمیت و هم در زمینه کیفیت خودرو کسب کرده است.

به نظر نگارنده راهکار مناسب در عرصه مونتاژ و واردات خودرو ، تنوع بیش از حد خودروهای چینی نیست. تنوعی که بیشتر به نفع شرکت های وارد کننده و مونتاژ کننده است و با این رویکرد یعنی تیراژ پایین و تنوع بیش از حد ، مصرف کننده در آینده نزدیک در موضوع خدمات پس از فروش و تأمین قطعات یدکی دچار مشکل اساسی خواهد شد.

گواه این موضوع ، تیراژ چند ده تایی بعضی خودروهای چینی در چند سال اخیر از سوی برخی شرکت‌های گمنام بوده که خریداران این خودرو در تأمین قطعات یدکی با مشکل مواجه شده اند و بسیاری از این خودروها صرفاً بدلیل نبود یک یا دو قطعه در صف تأمین قطعه ، به انتظار نشسته اند.

به دلیل نبود خدمات پس از فروش ، کمبود قطعات و نبود لوازم یدکی ، بازار دست دوم این خودروها هم دچار رکود شده است. باید مدنظر داشت که در ایران ، خودرو ، کالای سرمایه ای به شمار میرود و این مشکلات باعث هدر رفت سرمایه های مردم و کشور خواهد شد. لذا لازم است سیاست گذارن و تصمیم گیران عرصه خودرو این موضوع را در نظر داشته باشند و به دلیل منافع کوتاه مدت و پاسخ به عطش بازار ، گرفتاری زیادی برای مصرف کنندگان ایجاد نکنند.

راهکار این است که خودروهای محدود و با کیفیت و در کلاس مختلف ولی با تیراژ بالا مونتاژ و یا وارد شود.

برخی از منافع تیراژ بالا در موضوع مونتاژ و واردات را میتوان اینگونه برشمرد:

تیراژ بالا در مونتاژ و واردات از یک سو باعث میشود قیمت تمام شده آن کاهش یابد که به نفع عرضه کننده و مصرف کننده است و تأمین قطعات یدکی و خدمات پس از فروش بهبود می یابد.

از سوی دیگر تیراژ بالا ، باعث میشود قطعه سازان به دلیل صرفه اقتصادی مجاب شوند در تأمین قطعات این خودروها ورود کنند و لذا عمق ساخت این خودروها ، بدون نیاز به اقدامات دستوری از سوی حاکمیت، افزایش می یابد که این موضوع در بلند مدت به نفع تولید داخل است که باعث افزایش اشتغال و کاهش هزینه میشود.

* کارشناس بازار خودرو