مبنای فعالیت وسایل نقلیه؛ فقط دریافت برگه معاینه‌فنی
طرح اسقاط خودروهای فرسوده و تعویض این خودروها با وسائل نقلیه نو، از طرح‌های مهم در اوایل دهه۸۰ خورشیدی بود که توانست نقش مهمی در نوسازی ناوگان حمل‌ونقل در شهرها ایفا کرده و چهره شهرها را نونوار کند.
این طرح با تاکید ویژه بر تاکسی‌های کلان‌شهرها آغاز شد و به تدریج، دیگر خودروهای حمل‌ونقل عمومی و حتی وسایل نقلیه شخصی را در برگرفت. طرح اسقاط و جایگزینی خودروهای فرسوده ابتدا تا نیمه دهه ۸۰ خورشیدی به‌دلیل شرایط مساعد خودروسازها، نبود تحریم‌های خارجی و قیمت مناسب خودروهای صفر برای جایگزینی به خوبی دنبال شد.
با این وجود از دهه۹۰ طرح جایگزینی خودرو فرسوده و قانون تعیین سن فرسودگی وسایل نقلیه با چالش‌های جدی روبه‌رو شد. با وجود اینکه تا اواسط این طرح به‌شکل دست و پا شکسته اجرا می‌شد، همزمان با بازگشت تحریم‌ها و مشکلات صنعت خودرو، طرح اسقاط و جایگزینی نیز به فراموشی سپرده شد تا اینکه تنها با یک شکایت حقوقی و رای دستگاه قضا، قانون تعیین سن فرسودگی به‌طور کل منحل و همراه با آن موضوع اسقاط خودرو نیز تقریبا مسکوت ماند.
اما در تازه‌ترین اظهارنظر در خصوص طرح جایگزینی خودروهای فرسوده معاون عملیات ترافیک پلیس راهور از چرایی انحلال قانون تعیین سن فرسودگی سخن گفت و توضیح داد: قانون تعیین سن فرسودگی با اعتراض و شکایت فردی و رای دیوان عدالت اداری، منحل شد.
سردار محمدباقر سلیمی اضافه کرد: تعیین سن فرسودگی یکی از قوانینی بود که بر اساس آن می‌توانستیم محدودیتی‌هایی برای خودروهای فرسوده تعیین و در صورت لزوم آنها را از چرخه مصرف خارج کنیم؛ اما با انحلال قانون سن فرسودگی، مبنای فعالیت وسایل نقلیه، دریافت برگه معاینه‌فنی شد و هر خودرو تا مادامی که می‌تواند معاینه‌فنی دریافت کند، باید در چرخه استفاده باشد.
سن فرسودگی خودروها در کشورهای جهان؛ از ۵ تا ۱۰سال
در سال۱۳۹۹ براساس شکایت شخصی، آیین‌نامه تعیین سن فرسودگی وسایل نقلیه موتوری با استعلام از دیوان عدالت اداری و فقهای شورای نگهبان باطل اعلام شد؛ در رأی دیوان اعلام شد با توجه به اینکه راه‌های مطمئن دیگری جهت احراز شرایط قانونی لازم برای ادامه فعالیت خودروها از جمله آلاینده نبودن وجود دارد، اطلاق از رده خارج شدن خودروها صرفا با رسیدن به سن مذکور در مصوبه، از جهت اسراف و تضییع حقوق مالکین، خلاف شرع شناخته شد.
پس از آن، آیین‌نامه جدید با ملاک قرار دادن سن مرز فرسودگی و معاینه‌فنی در خرداد ۱۴۰۰ مصوب شد. این در حالی بود که در سال ۱۳۹۹ با استناد به ماده ۸ قانون هوای پاک، این آیین‌نامه به پیشنهاد مشترک سازمان محیط‌زیست، وزارت صمت، سازمان ملی استاندارد و بیمه‌مرکزی جمهوری اسلامی ایران توسط هیات وزیران مصوب شده بود و ملاک اصلی تعیین فرسودگی خودروها بود.
بنابر ماده ۸ قانون هوای پاک (اصلاح شده در سال ۱۴۰۰)، سن مرز فرسودگی، سنی است که وسایل نقلیه موتوری به علت طول عمر و میزان کارکرد، دچار افت عملکردی و ایمنی شده و نیازمند تعمیرات و نگهداری فنی بیشتر هستند؛ این وسایل نقلیه موتوری مشمول افزایش دفعات سالانه معاینه‌فنی می‌شوند.
در جدول این ماده، سن مرز فرسودگی برای تمامی وسائل نقلیه مشخص شد، اما تنها کار ویژه آن تعیین میزان دفعات معاینه‌فنی برای هر خودرویی است که به سن مرز فرسودگی رسیده و غیر از این کاربرد دیگری ندارد.
همچنین در این قانون وسیله‌نقلیه موتوری فرسوده مشروط به عدم دریافت معاینه‌فنی شده است. به عبارت دیگر وسیله نقلیه موتوری که بدون توجه به حد سن مرز فرسودگی، پس از دو دوره متوالی مندرج در جدول موضوع ماده (۲) این آیین‌نامه، نتواند گواهی معاینه‌فنی معتبر اخذ کند، مشمول محدودیت‌های ماده (۸) قانون می‌شود. بر این اساس چنانچه هر وسیله‌نقلیه، در هر سنی (حتی ۵۰سالگی) بتواند معاینه‌فنی دریافت کند، می‌تواند به فعالیت ادامه دهد.
درصورتی‌که طبق استاندارهای بسیاری از کشورها به‌خصوص کشورهای توسعه‌یافته، سن فرسودگی وسائل نقلیه کمتر از ۱۰ سال بوده؛ برای مثال سن فرسودگی خودروها در کشوری مانند آلمان ۵ سال است.
احیای سن فرسودگی
سردار سیدتیمور حسینی که اکنون به عنوان فرمانده جدید پلیس راهور فراجا منصوب شده است، اردیبهشت ماه امسال در خصوص لغو مصوبه ماده ۸ قانون هوای پاک و مسائل پیرامون آن گفته بود پلیس راهور با کمک و همراهی سازمان محیط‌زیست، راهداری و وزارت کشور به جدیت در پی حذف ابلاغیه جدید و بازگشت ماده ۸ با عنوان تعیین سن فرسودگی خودروها است.
این مقام ارشد انتظامی کشور همچنین درباره استاندارهای مراکز معاینه‌فنی برای تعیین فرسودگی به مناسب نبودن زیرساخت‌های مراکز معاینه‌فنی در تمامی کشور اشاره کرد و گفت: مراکز معاینه‌فنی در کشور هنوز نتوانسته‌اند مسائل حوزه ایمنی ترافیک را درخصوص خودروها عملیاتی و اجرایی کنند. این امر سبب شده است ما با معضل بزرگ متوقف شدن آمار اسقاط خودرو در کشور مواجه شویم.
حال در تازه‌ترین اقدام دولت، ماده ۱۰ قانون ساماندهی صنعت خودرو با ماده ۸ قانون هوای پاک ادغام و سن فرسودگی احیا شده است. ماده ۱۰ قانون ساماندهی صنعت خودرو می‌گوید تردد، حمل بار و مسافر توسط وسایل نقلیه موتوری پس از رسیدن به سن فرسودگی در کلان‌شهرها ممنوع است و دولت موظف است از محل صرفه‌جویی حاصل از بهبود و مدیریت مصرف سوخت ناشی‌از اجرای این قانون، سازوکار و تسهیلات لازم را جهت جایگزینی خودروهای فرسوده حمل‌ونقل عمومی با خودروهای نو، فراهم کند.
ﺁﯾﯿﻦﻧﺎﻣﻪ ﺟﺪﯾﺪ ﺳﺎﻣﺎﻧﺪﻫﯽ ﺧﻮﺩﺭﻭﻫﺎﯼ ﻓﺮﺳﻮﺩﻩ ﺩﺭ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺗﺼﻮﯾﺐ ﺩﺭ ﻫﯿﺎﺕ ﻭﺯﯾﺮﺍﻥ ﻗﺮﺍﺭ ﺩﺍﺭﺩ.
