بابک صدرایی - سال 1397 برای صنعت خودرو سالی ناامیدکننده و یکی از بدترین سال‌ها بود. مشکلات بازگشت تحریم‌های سختگیرانه از سوی ایالات‌متحده منجر شد مشکلات ریشه‌ای صنعت خودرو خود را بیشتر بروز دهد و بحرانی جدی دامنگیر صنعت خودرو شود. در بخش تولید و مونتاژ موانعی که تحریم‌ها به لحاظ مراودات بانکی و حمل و نقل ایجاد کردند و از سوی دیگر ممنوعیت واردات خودرو، عملا بازاری بی‌جان را پدید آورد که خود باعث ایجاد نوعی سستی شد. حال شاید تحلیل و پیشگویی سال 98 کمی سخت باشد، چون شرایط اقتصادی کشور دارای ثبات نیست و قطعا تحریم‌ها و فشارهای بین‌المللی افزایش خواهند یافت، با این حال می‌توان بازار خودرو را در کشور به 3 بخش اصلی (خودروهای تولیدی- مونتاژی – وارداتی) تقسیم کرد. 

گروه خودروهای تولیدی

این گروه از خودروها صرفا متعلق به خودروسازان دولتی است؛ خودروهای عمدتا  قدیمی متعلق به 3 تا 4 دهه قبل یا خودروهای ملی که بر پایه پلت‌فرم این خودروهای قدیمی شکل گرفته‌اند. البته گروه پژو (405، پارس، 206، 207، سمند، دنا، رانا، وانت آریسان- وانت زامیاد-وانت مزدا- پراید، تیبا، ساینا، کوئیک، رهام) حاصل تلاش نزدیک به 3دهه خودروسازی کشور است که خود نیز بی‌نیاز از واردات برخی قطعات خاص حتی در بخش‌های اصلی نیست.

عملا بخش اصلی تقاضا در بازار ایران برای این خودروهاست که زیر قیمت 100میلیون تومان هستند و بخش اصلی تقاضای بازار را به دست دارند. با این افزایش قیمت و با توجه به مشکلات تامین قطعات حساس در سال جدید احتمالا هم به قیمت آن‌ها افزوده می‌شود و هم از کیفیتشان کاسته می‌شود.

جدا از بحث دلالان و سرمایه‌گذاران، شاید مشتریان واقعی نیز در این بخش بازار ریزش کنند. این بخش از بازار ایران نیازمند یک تغییر واقعی و خانه تکانی بود تا محصولاتی مدرن و به‌روز طراحی یا مونتاژ شود که با توجه به بحران‌های فعلی اقتصادی و صنعت خودرو کشور قطعا این خانه تکانی به این زودی‌ها اتفاق نخواهد افتاد.

بازار این بخش با قیمت‌های جدید برای برخی از مشتریان ارزش خود را از دست خواهد داد، با این حال برای افرادی که با بودجه محدود روبه‌رو بوده و نیازمند داشتن یک خودرو هستند، کماکان تنها گزینه خواهد بود.

گروه خودروهای مونتاژی 

الف )خودروهای فرانسوی (گروه پژو-سیتروئن ، رنو) کره‌ای‌ها (هیوندای-کیا) و ژاپنی‌ها (مزدا- سوزوکی) پس‌از برجام اقدام به ادامه تولید محصولات قبلی یا محصولات جدید کردند اما عملا با بازگشت تحریم‌ها این خودروسازان به تبعیت از آن و حفظ بازار گسترده خود در ایالات‌متحده، و همکاری‌های تجاری بازار ایران را دوباره به راحتی ترک کردند. در این میان ایران‌خودرو قصد تولید مدل 301 ایرانی را دارد که باید دید با توجه به شرایط سال آینده موفق خواهد شد یا خیر.

در صورت موفقیت، تولید این محصول با ساختار قدیمی پلت‌فرم موجود، بازهم می‌تواند یکی از بهترین گزینه‌ها باشد؛ گرچه جای بحث و حرف‌های فراوان دارد. از سوی دیگر تعداد محدودی از تعهدات پژو 2008 و سیتروئن سی 3 در صورتی که اتفاقات گمرکی و پاره‌ای موارد دیگر پیش نیاید، تحویل مشتری می‌شوند. همچنین تعدادی سراتو و مزدا 3 از سی‌کی‌دی‌های باقیمانده در صورت موجود بودن عرضه می‌شود و به این ترتیب پرونده تولید این خودروها نیز بسته خواهد شد.

اما خبر تکان دهنده، حضور برند لاداست که با توجه به نزدیکی محصول و پلت‌فرم، جایگزین رنو خواهد شد و قطعا با خودروسازان داخلی فعالیت خود را آغاز خواهد کرد. سابقه تاریخی و محصولات مناسب می‌تواند لادا را به گزینه مناسب سال آینده بازار ایران بدل کند.

گروه خودروهای چینی

چینی‌ها در سال‌های اخیر به‌خوبی از خلأ بازار خودرو کشور میان خودروهای قدیمی تولیدی و گران وارداتی استفاده کردند. اکثر برندهای چینی با هدف مونتاژ خودرو برای فرار از تعرفه بالای واردات به بازار کشور آمدند تا محصولات آن‌ها قیمتی رقابتی داشته باشند. از سوی دیگر به خوبی توانستند نیازهای مشتریان ایرانی را بیابند و خودروهای زیبا و آپشن‌های به‌روز طراحی کنند تا این خلأ میان خودروهای ایرانی و وارداتی را پر کنند.

اما داستان این تحریم متفاوت است. این‌بار برخی چینی‌ها نیز از تیررس تحریم‌ها در امان نبودند و برخی هم نیامده مجبور به رفتن شدند؛ به‌خصوص چینی‌هایی که برنامه حضور در بازارهای بزرگی چون ایالات‌متحده را داشتند.

هاوال، جیلی، ام جی جزو چینی هایی بودند که بازار کشور را ترک گفتند. چینی‌های باقیمانده با همکاری بخش تولیدی و تسلط کامل بر بخش خصوصی سعی دارند به برنامه‌های خود ادامه دهند. 

اما باید دید این چینی‌ها چه حال و هوایی دارند؟

دانگ فنگ و هایما که با بزرگ‌ترین خودروساز کشور همکاری دارند، احتمالا به تولید محصولات فعلی خود ادامه می‌دهند، گرچه ممکن است با توجه به افزایش نرخ ارز و قیمت ارز نیمایی (در صورت افزایش مجدد)، نرخ بازار آن‌ها کاهش یابد. گرچه این اتفاقی است که برای کلیه خودروسازان چینی رخ خواهد داد، اما احتمال عرضه مدل‌های جدید از سوی این دو خودروساز چینی بعید است. 

از سوی دیگر سایپا نیز در تولید چانگان (باتوجه‌به رابطه گسترده چانگان با شرکت فورد) با بحران روبه‌رو خواهد شد و قطعا یا فعالیت بسیار محدودی خواهد داشت یا بازار کشور را ترک خواهد گفت.

برلیانس نیز با کاهش تولید همراه خواهد بود اما قطعا به یک‌باره از بازار نمی‌رود و تا حد ممکن به فعالیت خود در بازار ایران ادامه خواهد داد. اما اگر سری به بخش خصوصی بزنیم که اتفاقا تمام فعالیت آن‌ها معطوف به چینی‌هاست، اوضاع را کمی متفاوت می‌یابیم.

چری به‌عنوان اولین شرکت چینی که به بازار ایران آمد و اولین قرارداد جوینت‌ونچر را امضا کرد باتوجه‌به سرمایه‌گذاری مشترک می‌تواند همکاری عمیق‌تری داشته باشد و به‌راحتی از بازار ایران نمی‌رود.

باتوجه‌به همکاری گسترده و عرضه مدل‌های متنوع، قطعا تحریم‌ها بر این حجم همکاری تاثیر خواهد داشت. از سوی دیگر تنها یار باقیمانده برای کرمان‌موتور جک است که سال آینده در حد بقای کرمان‌موتور با این شرکت همکاری خواهد داشت و سایر چینی‌ها مانند (بی وای دی – زوتیه دامای کوپا و برخی مدل‌های دیگر) در حد بسیار محدود برای در امان ماندن از تحریم‌ها خواهند بود.

اما وقتی خودروهای ایرانی کیفیت و تنوعی ندارند و وارداتی‌ها ممنوع شده و قیمت سرسام‌آوری دارند، وزنه چینی‌ها کمی سنگین‌تر است و باتوجه‌به کاهش سهم کلی تقاضای بازار، بازهم انتخاب اجباری برخی خریداران خواهند بود، باید توجه داشت که برگ برنده چینی‌ها خودروهای کراس‌اوور آن‌ها خواهد بود که رقیبی در بازار نخواهند داشت.

خودروهای وارداتی

با توجه‌به شرایط اجتماعی و اقتصادی و ارزی کشور، دولت قصد ندارد واردات را آزاد کند. حال حدود 15هزارخودرو در گمرکات کشور هستند که با توجه به بروکراسی پیچیده، نا هماهنگی‌ها و اختلافات، این خودروها در پایان سال 97 هم نتوانستند به بازار راه یابند و احتمالا سال 98 مهمان بازار خواهند بود؛ خودروهایی که باید برابر با نرخ ارز آزاد به رغم وضعیت فیزیکی نه‌چندان مناسب که نزدیک 1سال در گمرکات کشور در شرایط خاص نگهداری شده‌اند، با قیمت‌های نجومی به بازار بیایند. از سوی دیگر برخی از شرکت‌های واردکننده با قدرت بیشتر وارد بازار دست‌دوم می‌شوند تا از این افزایش قیمت و سودهای کلان بی نصیب نمانند. 

گرچه شایعاتی شنیده می‌شود که دولت برای تامین بودجه، واردات محدود را باز خواهد کرد که با توجه به نرخ ارز، قیمت‌ها سر به فلک می‌زند و انتخاب معقولی نخواهد بود، بنابراین سال آینده قطعا وارداتی‌ها فروغ خاصی نخواهند داشت و بار دیگر بازار ایران وارد انحصار می‌شود.

سال 98 به اتفاق نظر سخت‌ترین سال اقتصادی کشور در چند دهه اخیر خواهد بود که قطعا بر تولید و بازار خودرو تاثیر می‌گذارد و متاسفانه فشارهای اقتصادی  موجب می‌شود جای خالی استراتژی در صنعت خودرو ایران کاملا محسوس باشد.