نبــــــــود سیاست‌گذاری‌های توسعه‌ای و رها کردن بخش خودروهای سنگین به حال خود باعث شد تا طی سال‌ها شرکت‌های مختلف صرفا مونتاژکاری را انتخاب کنند. صنعت خودرو نخستین هدف دوره فعلی تحریم‌ها بوده است. همین مساله سبب خروج بسیاری خودروسازان خارجی از کشور شد. خروج شرکای خارجی حتی در بخش خودروهای سبک هم چالش ایجاد کرد و خودروسازان تقریبا در سال نخست با افت تیراژ مواجه شدند، تا جایی که به‌رغم افزایش مستمر تولید طی سال‌های ۹۸ و ۹۹ هنوز هم به تیراژ سال ۹۶ دست نیافته‌اند. هرچند در خودروهای سبک به‌هرحال جایگزین وجود داشت و خودروهایی با ساخت داخل بالا به بازار عرضه شد. اما در بخش خودروهای تجاری به دلیل وابستگی شدید به شرکای خارجی و عدم‌توسعه ساخت داخل، چالش‌های بزرگی ایجاد شد. کارشناسان دلیل این مساله را مونتاژکاری صِرف در بخش خودروهای تجاری می‌دانند و معتقدند مونتاژکاری، عدم‌استفاده از پلت‌فرم و قوای محرکه مشترک و همچنین نبود برنامه‌ریزی و سیاست‌گذاری صحیح در این بخش از دلایل عمده کاهش شدید تولید در خودروهای تجاری طی یکی دو سال اخیر بوده است.
نبود سیاست‌گزاری مناسب در صنعت خودروهای تجاری
بررسی و نگاهی به سیاست‌های اخیر دولت‌ها و مجالس طی دوره‌های در حوزه خودرو نشان می‌دهد خودروهای کاروتجاری اصلا جزو اولویت‌ها نبوده و به‌نوعی این بخش بسیار بااهمیت صنعت خودرو به حال خود رها شده است.
هرچند در دوره اخیر دولت سعی کرد تا بیش از ۲۰۰هزار خودرو فرسوده تجاری را از رده خارج کند، اما همین اقدام هم در حد حرف باقی ماند و بودجه‌ای برای آن در نظر گرفته نشد. ضمن این‌که اصولا برای استفاده از قوای محرکه یا پلت‌فرم مشترک هیچ برنامه‌ای از سوی سیاست‌گزاران در سال‌های اخیر در این حوزه دیده نشده است.
این مساله سبب شد تا در شرایط تحریمی بسیاری از شرکت‌های حوزه خودروهای سنگین با توقف تولید مواجه شوند. اصولا وجود بیش از ۱۰ شرکت در حوزه تولید کامیون و کشنده، خود از نبود سیاست‌گذاری صحیح نشات گرفته است. چراکه برای کشوری مانند ایران وجود بیش از ۱۰ شرکت بزرگ و کوچک در حوزه تولید خودروهای تجاری اصولا منطقی نیست.
همکاری این شرکت‌ها با شرکت‌های مختلف اروپایی و چینی، فرصت استفاده از قوای محرکه مشترک را هم از خودروسازان ایرانی گرفته است. به نظر می‌رسد با رفع تحریم‌ها وزارت صمت به‌عنوان متولی اصلی صنعت خودرو باید برنامه ویژه‌ای برای تولید خودروهای سنگین با استفاده از پلت‌فرم مشترک در نظر بگیرد.
تغییر استراتژی ایران‌خودرو دیزل و نصف‌شدن سهم مونتاژی‌ها
با وجود عدم‌سیاست‌گزاری صحیح در حوزه خودروهای تجاری اما برخی شرکت‌های خودروساز سعی کرده‌اند تا وابستگی خود را به شرکای خارجی کم‌تر کنند و با افزایش ساخت داخلی و ایجاد تغییرات در سبد محصولاتشان بتوانند تولید را ادامه دهند و حتی روند افزایشی در تولید داشته باشند.
در همین راستا، مدیرعامل گروه صنعتی ایران‌خودرو با اشاره به سیاست‌های اعمال‌شده از سوی این گروه و کاهش تولید محصولات مونتاژی در سال ۹۹ اظهار کرد: «ایران‌خودرو دیزل در سال گذشته ۳هزار و ۷۰۰ دستگاه انواع خودرو سنگین و نیمه‌سنگین را به تولید رساند و به این ترتیب رکورد تولید ده‌ساله اخیر خود را پشت سر گذاشت.» فرشاد مقیمی افزود: «تنها ۳۳ درصد از این میزان به محصولات مونتاژی اختصاص داشته است. این در حالی است که در سال ۹۸ خودروهای مونتاژی سهم ۶۷ درصدی در تولیـــــدات ایران‌خودرو دیزل داشته است.»
وی طراحی و تولید کامیون ۶*۶ دیزلی با کاربری‌های خاص، آتش‌نشانی و امداد و نجات را از دستاوردهای سال گذشته ایران‌خودرو دیزل برشمرد و تصریح کرد: «تاکنون این کامیون از منابع خارجی تامین می‌شده است. اما در نیمه اول امسال، ظرفیت تولید ۲۰۰ دستگاه از این کامیون وجود دارد که این ظرفیت تا پایان سال به ۶۰۰ دستگاه قابل افزایش است.»
وی آغاز تولید انبوه اتوبوس‌آمبولانس را یکی از دستاوردهای مهم سال گذشته خواند و تاکید کرد: «تولید داخلی این محصول، صرفه‌جویی ارزی بالایی را ایجاد کرده است.» وی همچنین خاطرنشان کرد: «در سال گذشته خط تولید اتوبوس در ایران‌خودرو دیزل پس از ۹ سال وقفه احیا شد.»
عادت به مونتاژکاری با حداقل چالش داخلی‌سازی
به نظر می‌رسد ایران‌خودرو به عنوان بزرگ‌ترین خودروساز کشور درک مناسبی از شرایط کشور داشته و توانسته با تغییر استراتژی تولید، خود را از بند وابستگی و مونتاژکاری صرف خودروهای کاروتجاری رهایی بخشد.
این تغییر استراتژی باید برای سایر خودروسازان نیز اتفاق بیفتد. در صورت رفع تحریم‌ها و آمادگی خودروسازان بزرگی نظیر بنز، ولوو، اسکانیا، رنو و... به کشور باید شرایط قراردادها به سمت تولید مشترک و توسعه ساخت داخل و سرمایه‌گذاری در حـــوزه خودروهای تجاری پیش برود و نه صرف تولید یک محصول از یک خودروساز.
به نظر می‌رسد برای صنعت خودرو ایران حتی مونتاژ آخرین مدل از محصولات سنگین بنز هم خیلی مفید فایده نخواهد بود. چرا که حتی این خودروهای مونتاژی به صادرات هم نمی‌رسد و صرفا با ارزش افزوده پایین در بازار داخلی عرضه می‌شود. بـــــنابراین سیاست‌گذاران از همین حالا باید به فکر حوزه خودروهای تجاری باشند.
چرا که بسیاری از شرکت‌ها تنها به سود خود فکر می‌کنند و به مونتاژکاری با حداقل چالش رضایت دارند و حاضر نیستند در راستای توسعه و پیشرفت صنعت خودروهای تجاری گامی بردارند.
