از ورود نخستین تاکسی ون ها به ایران، بیش‌از یک‌دهه می‌گذرد. در دوره شهردار اسبق تهران، صحبت از عقد قرارداد با شرکت‌هایی همچون «تویوتا» و حتی «بنز» برای خرید گسترده ون‌تاکسی‌ها و مینی‌بوس‌ها بود، اما درنهایت، خیابان‌های تهران و برخی شهرهای بزرگ دیگر ، صحنه جولان ون‌تاکسی‌های چینی و روسی شدند که از همان روز اول هم خیلی‌ها نسبت‌به کیفیت آنها گلایه داشتند.
گلایه های راننده های ون‌تاکسی نشان می‌دهد با وجود هزینه سنگین اقساط این خودروها، حالا به‌دلیل فرسودگی این ون‌ها و نبود قطعات یدکی در بازار، صاحبان آنها ناچارند وسیله‌نقلیه خود را به دلیل مشکلات فنی، تا سر حد توقف، مورداستفاده قرار بدهند، چراکه با وجود این مشکلات، خریدوفروش این ون‌ها هم تقریبا غیرممکن است. در حالی که اکنون حدود ۱۰هزار ون‌تاکسی در شهرهای مختلف کشور درحال تردد هستند.
راننده یکی از ون تاکسی های خطی در غرب تهران، در گفت‌وگو با خبرنگار «دنیای خودرو»، با اشاره به مشکلات خود می‌گوید: «کیفیت ون‌هایی که وارد ایران شده‌اند و در واقع در واردات آنها انحصار وجود داشته، بالا نیست. فقط می‌دانیم اکثر آنها چینی و از برند «دلیکا» هستند، اما جالب اینجاست با وجود رابطه خوب ایران و چین، شرکت‌های چینی گاهی آن قدر بی‌نام و نشان هستند که حتی تامین قطعات یدکی این ون‌ها هم دشوار است.»
آیا راندن «ون» به دشواری‌هایش می‌ارزد؟
این راننده تاکسی ادامه می‌دهد: «همین حالا هم اگر دقت کنید، خیلی از ون‌تاکسی‌هایی که در شهر می‌بینید خوردگی بدنه دارند، اما به‌دلیل نبود قطعات برای تعویض، صاحب آن نمی‌تواند قطعاتی را که نیاز به تعویض دارند، در بازار پیدا کند.»
او ادامه می‌دهد: «حتی درهای الکترونیکی این ون ها هم دچار مشکل می‌شوند و ما مجبوریم با سیستم‌های داخلی جایگزین‌شان کنیم.»
او ادامه می‌دهد: «نکته دیگر آن‌که به غیر از سرویس مدارس و اداره‌ها که فعالیت‌شان این اواخر به‌دلیل شیوع کرونا تقریبا متوقف شده، ون‌ها باید در خطوط رسمی تاکسی فعالیت کنند. هرچند مسافر بیشتری سوار ون می‌شود، اما راننده باید زمان طولانی‌تری در صف بایستد. الان که به‌دلیل کرونا تعداد مسافران کم شده، مشکلات زیادی هم برای همکاران ما ایجاد شده که دستورالعمل جدید تاکسیرانی برای کم شدن تعداد مسافران هم این مشکل را تشدید کرده است. می‌توانم به شما بگویم تاکسی سواری به مراتب بهتر از ون است. در حالی که ما اقساط سنگینی برای تملک این ون ها پرداخته‌ایم. هرچند این اقساط تمام شده‌اند، اما در سال‌های گذشته مبالغ کمی نبوده‌اند.
ون تاکسی هایی که فرسوده شده‌اند
ورود ون‌تاکسی‌ها به ایران، از حدود ۱۰سال پیش و با واردات ون‌های موسوم به «غزال» به شهرهای ایران شروع شد. ابتدا قرار بود یک‌هزار و ۵۰۰ دستگاه ون به کشور وارد شود، اما بعدا به واردات حدود ۶۰۰ دستگاه بسنده شد. مرحله دوم واردات ون از خارج کشور هم با واردات ون‌های «دلیکا» از چین کلید خورد و مرحله سوم را نیز یک شرکت داخلی با مونتاژ قطعات در کشور اجرایی کرد. در هر سه مورد، خدمات پس از فروش، تقریبا به سمت صفر میل می‌کند. درحال‌حاضر حدود ۱۰هزار ون‌تاکسی در شهرهای مختلف ایران درحال تردد هستند.
این اما در حالی است که موضوع فرسودگی ون‌تاکسی‌های وارداتی و نبود قطعات این خودروها در بازار ایران، مشکلی قدیمی است. برخی آمارها نشان می‌دهند بین ۸۰ تا ۹۰درصد ون‌تاکسی‌های موجود در بازار ایران، کاملا فرسوده شده‌اند، این در حالی است که به‌دلیل نبود قطعات، فروش این ون‌ها برای راننده ها هم مقدور نیست.
به این ترتیب، به نظر می‌رسد واردات وسایل‌نقلیه از خارج کشور، حتی با هدف تنوع‌بخشی به شکل‌های حمل‌ونقل در خیابان‌های شهرهای ایران، اگر با کارشناسی صحیح صورت نگیرد و انحصار در یک سیستم اقتصادی وجود داشته باشد، نمی‌توان انتظار نتیجه بهتری داشت.
مشقت ون سواری!
اما مسافران هم برای سوار شدن به این ون‌ها با مشکلات زیادی روبه‌رو هستند و دلِ خوشی از این سوناهای خشک متحرک در فصل گرما ندارند. کسانی که تجربه سوار شدن به ون‌تاکسی را دارند، حتما بارها شاهد چانه‌زنی مسافران بودند با تاکید بر این که قرار است کمی جلوتر پیاده شوند، سعی می‌کنند روی صندلی‌های جلوی در بنشینند و مجبور نباشند تا انتهای این دخمه‌های تنگ و تاریک پیش بروند.
یکی از مشکلات اصلی ون‌تاکسی این است که حدود ۱۰نفر در یک اتاقک می‌نشینند و چیدمان صندلی‌ها نیز بیشتر پشت سر هم است؛ که موجب می‌شود مسافران (به‌خصوص کسانی که انتهای خودرو نشسته‌اند) برای سوار و پیاده شدن، به دردسر بیفتند. تازه اگر شانس بیاورند و هنگام سوار یا پیاده شدن، سرشان به سقف ون برخورد نکند!
البته رانندگان ون‌تاکسی‌ها برای جلوگیری از این برخوردها مرتب مجبورند به هر مسافری که قصد سوار یا پیاده شدن دارد، یادآوری کند: مواظب سرتان باشید!
در دوران همه‌گیری ویروس کرونا هم محیط بسته و کوچک ون، عملا جایی برای رعایت فاصله‌گذاری اجتماعی باقی نمی‌گذارد و محیطی خطرناک برای راننده و سرنشینانش است. باتوجه به این مشکلات، شاید بتوان گفت این خودروها برای جابه‌جایی مسافر در شهرهای شلوغی مانند تهران چندان مناسب نباشد پس باید به دنبال جایگزین‌های بهتری برای ون‌تاکسی‌ها بود.
