تولید دانش بنیان و اشتغال آفرینی از مهم‌ترین مباحثی است که در حال حاضر در برنامه‌ریزی‌ها و تصمیم‌گیری‌های اقتصادی کلان کشور مورد توجه قرار گرفته و توفیق متخصصان و تولیدکنندگان ایرانی در عرصه های جهانی و در برابر تولیدکنندگان سایر کشورها، هدف اساسی در توسعه تولید مبتنی بر دانش است.
تحقیق و پژوهش یکی از مهم‌ترین نیازهای جوامع برای دستیابی به پیشرفت و توسعه تولید دانش بنیان شناخته می‌شود. توانمندی هر کشوری بر تحقیقات و پژوهش‌های مستدل و تولید مستمر علم استوار است. امروزه پژوهش، تولید علم، تعداد پژوهشگران و حجم سرمایه‌گذاری در بخش‌های پژوهشی به عنوان شاخص‌های توسعه‌یافتگی کشورها در نظر گرفته می‌شوند؛ بنابراین رفع موانع پژوهش و پشتیبانی از فعالیت‌های پژوهشی یکی از شاخص‌های اصلی توسعه و پیشرفت جوامع به شمار می‌رود.
درحال‌حاضر اجماع نظر مسئولان بر این است که تنها از طریق پژوهش‌های علمی می‌توان معضلات اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی کشور را حل و فصل کرد و از کنار این دستاورد گران نرخ نباید به آسانی گذشت. برنامه‌ریزی و تحقیق، لازم و ملزوم یکدیگرند و بدون برنامه‌ریزی مشخص، تحقیق اصولی انجام نخواهد شد. اجرای صحیح برنامه‌ها در گرو آگاهی مجریان امور از آخرین یافته‌های علمی و پژوهشی است. بدون تردید هرکس دانش و اطلاعات بیشتری دارد، در تولید هم موفق‌تر است و قدرت اطلاعات و دانش همچنان پیشران است. فقر اطلاعاتی عوامل اجرایی ، بهترین و کارآمدترین برنامه‌ها را با شکست کامل مواجه می‌کند. ارزشیابی، رفع کلیه نقایص و تولید اطلاعات صحیح و دقیق است و تولید هرگونه اطلاعات غیرواقعی موجب به‌هم ریختگی و اختلال نظام برنامه‌ریزی خواهد شد. جامعه‌ای می‌تواند از تحقیق به عنوان تنها امکان شناسایی و برنامه‌ریزی حل معضلات جاری خود بهره گیرد که علاوه بر گسترش فرهنگ تحقیقاتی و نهادینه سازی فرهنگ پژوهش، به نظام بخشی جامعه علمی خود نیز بپردازد و تحقیق و پژوهش را به عنوان یک عنصر بنیادین سازماندهی کند.
بنابراین هر برنامه‌ریزی موفقی منوط به سلسله پژوهش‌های کارآمدی است که با برنامه‌ریزی‌های منسجم شکل می‌گیرد و در نهایت به سازمان یافتن و شکوفایی نهاد تحقیق می‌انجامد. به واسطه همین چرخه است که موضوع جایگاه تحقیقات در برنامه‌ریزی برای توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی کشور معنا و اهمیت پیدا می‌کند.
با این همه عوامل بسیاری پژوهش را در کشور ما با رکود نسبی و مشکلات جدی روبه‌رو کرده است. اهم این موضوعات عبارتند از:
۱- فقدان ارتباط منسجم و منطقی بین دانشگاه‌ها و مؤسسات تحقیقاتی با صنایع و به‌طور کلی واحدهای تولیدی
۲- فقدان نظام صحیح و مطلوب در ارتباط با توزیع اعتبارات پژوهشی
۳- فقدان انگیزه تحقیق در استادان و مراکز تحقیقاتی
۴- فقدان بودجه کافی، وجود مقررات دست وپاگیر مالی و اداری، کم‌توجهی به پژوهشگران و مشخص نبودن سیاست‌ها و اولویت‌های تحقیقاتی (حتی در زمینه انتخاب سوژه‌های مهم تحقیقاتی)
۵- فقدان سیاست‌گذاری مشخص و متمرکز در امر پژوهش و فقدان تمرکز بر اجرای آنها
۶- فقدان بستر مناسب برای شکل‌گیری و رشد تحقیقات کاربردی و توسعه‌ای
۷- فقدان ضوابط منسجم و قابل اجرا در ارتباط با سیاست‌های حمایتی از پژوهشگران و متخصصان
با در نظر گرفتن مسائل یادشده برای تحقق اهداف عالیه، انجام اقداماتی به شرح زیر ضروری است:
۱- تمرکز بخشیدن به امور تحقیقات در چارچوب هسته‌های پژوهش و در نهایت ایجاد پژوهشگاهی به‌منظور سیاست‌گذاری و هدایت تحقیقات بنیادی، راهبردی، کاربردی و توسعه‌ای و نبود تمرکز بر اجرای آن
۲- بررسی امکانات بالقوه مناطق مختلف کشور و راه های بهینه سازی آن از طریق انجام مطالعات جامع
۳- هدایت آموزش‌های دانشگاهی به‌سوی آموزش‌های کاربردی و تشویق دانشجویان کشور به امر پژوهش، باتوجه به ضرورت‌های مملکتی و منطقه‌ای از طریق حمایت‌های مالی و تشویقی
۴- ایجاد ارتباطی سازمان‌یافته بین دانشگاه و مراکز تحقیقاتی و واحدهای تولیدی و خدماتی
۵- ایجاد ارتباطی سازمان‌یافته بین دانشگاه و مراکز اجرایی
۶- تلاش برای برطرف کردن مشکلات واحدهای تولیدی و اجرایی از طریق انجام تحقیقات لازم
۷- اتخاذ تدابیر و روش‌های اصولی برای حمایت از استادان محقق، پژوهشگران مستقل و مراکز توسعه تحقیقات مانند ایجاد شهرک دانشگاهی و اعطای بورس‌های تحقیقاتی
۸- برگزاری سمینارها و کنفرانس‌های علمی برای هدفمندشدن استادان دانشگاه و دانشجویان و ترغیب آنها به انجام فعالیت‌های مشابه
۹- ایجاد مرکز اطلاع رسانی جامع در کشور و کاربردی کردن طرح ها در سطح مناطق کشور
۱۰- ایجاد واحدهای نمونه صنعتی و کشاورزی باتوجه به اولویت‌های منطقه‌ای، شرایط زیست‌محیطی و نیاز جامعه
۱۱- نشر کتب علمی و فعالیت‌های پژوهشی با حمایت از بخش‌های مختلف صنعتی و اجرایی.
وقت آن رسیده که واقع بینانه وضعیت تحقیق و جست‌وجوی علمی کشور را در بخش های مختلف بویژه در حوزه های تولیدی کشور بررسی کنیم. بدون تردید آنچه امیدواری سازمان‌های اجرایی را برای گرایش به تحقیق فزونی می‌بخشد، گذار از دوره بحرانی شک‌گرایی در تصمیم‌گیری است. در این شرایط برای بهره برداری بهینه از توان پژوهشی در کشور، باید به پژوهشگران و استادان آگاه میدان عمل داده شود. این امر شدنی نیست؛ مگر اینکه متولیان دستگاه‌های پژوهشی کشور با تمرکز اجرایی در یک سازمان مشخص از تشتت و پراکندگی طرح‌های پژوهشی و صرف هزینه‌های موازی ممانعت به عمل آورند و با تعیین اولویت‌های کاربردی به تشخیص استادان محقق و مبرز، از انجام تحقیقات خام پرهیز کنند. البته در حال‌حاضر موضوعات بسیاری تحقیق و پژوهش را با مشکلات جدی مواجه کرده که مهم‌ترین آنها عبارت است از ارتباط ضعیف بین مراکز علمی و صنایع، کم‌توجهی به نهادینه‌سازی «فرهنگ پژوهش» ، پایین بودن میزان انگیزه برای انجام تحقیقات، نبود بودجه کافی، کم‌توجهی به پژوهشگران و نبود سیاست‌گذاری مشخص و متمرکز در پژوهش. در نهایت اینکه برای توسعه کشور باید با تقویت «فرهنگ پژوهش» از صاحب‌نظران، متخصصان و پژوهشگران حمایت کرد.
بخش مهمی از موفقیت‌های راهبردی در زمینه توسعه اقتصادی و کسب و کار کشور، به واسطه سرمایه‌گذاری در حوزه تولیدات داخلی، تولید مبتنی بر دانش و توسعه فعالیت‌های پژوهشی در این بخش ها بوده و این بدان معناست که باید ضمن استفاده از ظرفیت فعلی واحدهای تولیدی، از ایجاد ظرفیت های جدید تولید در قالب طرح های توسعه ای که منجر به افزایش بهره وری و اشتغال آفرینی می شود نیز حمایت شود. همین طور برای توسعه کسب وکار ، بهبود معیشت و اشتغال پایدار و توسعه تولید دانش بنیان، توجه به سرمایه‌گذاری در تمامی حوزه های تولید ضرورت دارد.
به این لحاظ برای توسعه تولید دانش بنیان، علاوه بر تقویت فرهنگ تحقیق و پژوهش در بخش های تولیدی، باید با بهره گیری از ظرفیت نخبگان جوان، توسعه مراکز پژوهشی، ایجاد نوآوری و تمرکز بر تولیدات نوآورانه و با کیفیت، بر ظرفیت‌ها و توان داخلی و افزایش بهره‌وری در تمامی بخش‌های تولیدی کشور و توجه به ارتقاء کیفیت و کمیت تولیدات صادرات محور، شرایط و فضای مناسبی برای تولید محصولات رقابتی فراهم شود.
* شهرام شیرکوند - حائز ۲۸ رتبه برتر در جشنواره های بین المللی و ملی مطبوعات و خبرگزاری های کشور
