صنعت خودرو ایران به‌عنوان یکی از بزرگ‌ترین صنایع تولیدی کشور با وجود تولید روزانه حدود ۴هزار خودرو توسط خودروسازان دولتی همچون ایران‌خودرو و سایپا، همچنان با چالش‌های گسترده‌ای در زمینه ارتقای کیفیت و تطابق با استانداردهای جهانی دست‌وپنجه نرم می‌کند. درحالی‌که امکانات رفاهی و آپشن‌های جدید به محصولات اضافه شده، اما مشکلات عمده در حوزه فناوری‌های ایمنی، کیفیت، تحقیق و توسعه و بهره‌گیری از فناوری‌های نوینی مانند خودروهای برقی و هیدروژنی به قوت خود باقی است. کارشناسان معتقدند عدم سرمایه‌گذاری کافی در تحقیق و توسعه و رویکردهای کوتاه‌مدت مدیریتی باعث شده است تا صنعت خودرو ایران از رقابت جهانی بازماند. برای رفع این چالش‌ها نیازمند تحولات عمیق در زیرساخت‌های تولید، نوآوری و توجه به استانداردهای کیفی و ایمنی هستیم.
بر اساس گفته‌های امیرحسین طیبی، مدیر بخش خودرویی انجمن کسب‌وکار؛ «خودروسازان دولتی ایران درحال‌حاضر روزانه بیش‌از ۴هزار خودرو تولید می‌کنند. این رقم، با توجه به مشکلات اقتصادی و تحریم‌های بین‌المللی، یک دستاورد مهم برای کشور محسوب می‌شود. اما این دستاورد در حالی به دست آمده که صنعت خودرو همچنان با چالش‌های فناوری و استانداردهای کیفی مواجه است و نیاز به توجه بیشتری دارد.»
در این میان، برخی کارشناسان نیز معتقدند با سپردن سکان صنعت خودرو ایران به بخش خصوصی، شاهد تغییر روحیه مدیریتی در این صنعت و توجه بیشتر به بحث تولید رقابتی از طریق تحقیق و توسعه خواهیم بود.
درمقابل، برخی دیگر از کارشناسان نیز می‌گویند اگرچه مدیریت بخش خصوصی در بسیاری از صنایع کشور مانند لوازم خانگی، تجهیزات مخابراتی، ماشین‌آلات صنعتی، کالاهای پلاستیکی و فلزی، مواد خوراکی و دارویی، منسوجات و... دست‌کم با هزینه‌های سربار کمتر همراه بوده و زیان انباشته به بار نیاورده، اما نه‌تنها در خودرو بلکه عمدتا در دیگر کالاهای داخلی نیز بهای تمام‌شده تولید در مقایسه با نمونه‌های مشابه خارجی بالاست و از سوی دیگر، در دیگر صنایع نیز ایران برند مطرح و رقابتی در سطح جهان ندارد و درنهایت مانند صنعت خودرو موفق به پاسخگویی به بخشی از نیاز داخل شده‌اند. هرچند در این خصوص نیز نقش دولت را نمی‌توان نادیده گرفت.
به‌نظر شما فارغ از چالش‌ها و کاستی‌های موجود، صنعت خودرو ایران در چه بخش‌هایی عملکرد خوبی داشته است؟
در بخش‌هایی مثل اضافه‌کردن آپشن‌های رفاهی، خودروسازان داخلی عملکرد خوبی داشته‌اند. این آپشن‌ها می‌توانند به جذب بیشتر مشتری و افزایش فروش کمک کنند. اما مساله اصلی در فناوری‌هایی است که به ایمنی، کیفیت و روزآمدی خودرو مربوط می‌شود و در ایران هنوز به‌طور گسترده به کار گرفته نمی‌شوند.
چرا به‌نظر شما در بخش فناوری‌های ایمنی و کیفی، صنعت خودرو ما به‌خوبی عمل نکرده است؟
تحقیق‌وتوسعه (R&D) یکی از ارکان اساسی هر صنعت پویاست و در زنجیره ارزش خودرو، بیشترین ارزش‌افزوده در دو مرحله ایجاد می‌شود: ابتدا در فرآیند تحقیق و توسعه و سپس در خدمات پس از فروش. خودروسازان موفق دنیا به این موضوع واقف هستند و سرمایه‌گذاری زیادی در این بخش‌ها می‌کنند. اما در کشور ما، نگاه کوتاه‌مدت و تمرکز بر تولید سریع محصولات باعث شده است تا به مقوله تحقیق و توسعه توجه کافی نشود. عدم سرمایه‌گذاری کافی در تحقیق و توسعه باعث شده است که صنعت خودرو کشور نتواند با سرعت پیشرفت‌های جهانی همگام شود و همواره عقب‌تر از رقبای بین‌المللی خود باشد.
چرا فناوری‌ها و استانداردهای جدید در صنعت خودرو جهان همیشه با تاخیر فراوان به خودروسازی ایران می‌رسد؟
یکی از دلایل اصلی این است که اجرای استانداردهای جدید در کشور ما با سرعت کافی انجام نمی‌شود. در کشورهای پیشرفته، وقتی یک استاندارد جدید اعلام می‌شود، یک دوره شش‌ماهه یا بیشتر به خودروسازان داده می‌شود تا بتوانند خطوط تولید خود را با آن هماهنگ کنند. این فرآیند معمولا با همکاری نزدیک بین نهادهای دولتی و خودروسازان انجام می‌شود. اما در ایران، این هماهنگی وجود ندارد و این باعث کاهش کیفیت و ایمنی محصولات می‌شود.
در مورد فناوری‌های نوین مثل خودروهای برقی و هیدروژنی چه نظری دارید؟ در این حوزه‌ها تا چه اندازه عقب هستیم؟
در دنیا، خودروسازان بزرگ به سمت استفاده از خودروهای برقی و هیدروژنی حرکت کرده‌اند، اما متاسفانه ما هنوز از این فناوری‌ها در مقیاس وسیع استفاده نمی‌کنیم. البته موضوع تنها به خودرو برقی محدود نمی‌شود، بلکه باید زیرساخت‌های تولید نیز به‌روز شود. استفاده از رباتیک در خطوط تولید، بهبود سیستم‌های کنترل کیفیت و همین‌طور فناوری‌های جدید در فرآیند تولید، بخش‌هایی هستند که باید بیشتر به آن‌ها توجه کنیم.
چگونه می‌توان روند همراهی صنعت خودرو ایران با تحولات جهانی را تسریع کرد؟
یکی از مهم‌ترین عواملی که مانع از پیشرفت صنعت خودرو ایران شده، ضعف در مدیریت و تصمیم‌گیری‌های کوتاه‌مدت است. مدیران صنعت خودرو باید به ایده‌ها و فناوری‌های جدید اهمیت بیشتری بدهند و نوآوری را در اولویت قرار دهند. درحال‌حاضر، بسیاری از تصمیم‌گیری‌ها در این صنعت به‌جای این‌که بر اساس برنامه‌ریزی‌های بلندمدت و استراتژیک باشد، بیشتر متمرکز بر تولید سریع و حفظ وضعیت فعلی است.
فکر می‌کنید مشکل اصلی از کجاست؟ چرا نتوانستیم در این حوزه‌ها پیشرفت کنیم؟
مشکل عمده ما به فرهنگ مدیریتی و تصمیم‌گیری بازمی‌گردد. ما هنوز به ایده‌های جدید و فناوری‌های نوین آن‌طور که باید و شاید اهمیت نمی‌دهیم. برای موفقیت در هر صنعتی، باید به نوآوری و تحقیق و توسعه ارزش قائل شد و آن را به‌صورت سیستماتیک وارد فرآیند تولید کرد. متاسفانه این نگاه در سیستم آموزشی و فرهنگی ما از پایه وجود ندارد. برای بهبود وضعیت صنعت خودرو کشور، نیاز به یک تغییر فرهنگی و مدیریتی احساس می‌شود.
مدیران این صنعت باید به نوآوری و استفاده از فناوری‌های جدید به عنوان یک اولویت نگاه کنند و زیرساخت‌های لازم برای تحقیق و توسعه را فراهم آورند. همچنین، باید استانداردهای کیفی و ایمنی را با همکاری نزدیک‌تر با خودروسازان داخلی و با فرصت‌های کافی برای انطباق اجرایی کرد. تنها در این صورت است که می‌توان به پیشرفت و توسعه پایدار در این صنعت دست یافت و ایران را به یکی از بازیگران مهم در بازار جهانی خودرو تبدیل کرد.
جمع‌بندی شما از راهکارهایی که برای رشد، توسعه و پیشرفت صنعت خودرو مورد اشاره قرار دادید، چیست؟
باید نگاهی بلندمدت به این صنعت داشته باشیم و زیرساخت‌های لازم را برای تحقیق و توسعه فراهم کنیم. همچنین، نیاز به یک تغییر فرهنگی در مدیریت داریم که نوآوری و استفاده از فناوری‌های جدید را به‌عنوان یک اولویت در نظر بگیرد. اگر بخواهیم با صنعت خودرو جهانی رقابت کنیم، چاره‌ای جز این نداریم.
