صنعت خودرو و قطعه‌سازی ایران در سال‌های اخیر با مجموعه‌ای از چالش‌های ساختاری و اقتصادی روبه‌رو بوده که نه تنها رشد و توسعه این بخش را مختل کرده، بلکه اعتماد مصرف‌کنندگان را نیز کاهش داده است. از افزایش شدید قیمت مواد اولیه داخلی و وابستگی به واردات تا تخصیص منابع ارزی به واردات قطعات منفصله، هر یک از این مشکلات اثرات گسترده‌ای بر اقتصاد و صنعت کشور برجای گذاشته‌اند.
در همین راستا، بسیاری از فعالان و کارشناسان صنعت خودرو خواستار بازنگری در سیاست‌های ارزی، حمایت موثر از تولیدکنندگان داخلی و کاهش وابستگی به مونتاژ خودروهای خارجی هستند. مازیار بیگلو، سخنگو انجمن سازندگان قطعات و مجموعه‌های خودرو در پاسخ به پرسش‌های «دنیای خودرو» در جریان برگزاری نشست خبری این انجمن و همچنین در حاشیه آن، به تشریح مهم‌ترین مشکلات این صنعت پرداخت و از ضرورت یکسان‌سازی نرخ ارز، اصلاح سیاست‌های حمایتی و توجه به کیفیت در زنجیره تولید سخن گفت.
او همچنین به چالش‌هایی مانند قیمت‌گذاری غیرمنطقی مواداولیه داخلی، ایجاد رانت در تخصیص ارز نیمایی و تاثیرات منفی مونتاژکاری فاقد داخلی‌سازی بر صنعت خودرو کشور اشاره کرده است. این گفت‌وگو، با ارائه جزئیاتی درباره نامه سرگشاده انجمن قطعه‌سازان به رئیس‌جمهور و پیشنهاد راهکارهایی برای تقویت صنعت خودرو، نگاهی دقیق به وضعیت کنونی این بخش و آینده آن دارد.
چالش‌های اصلی صنعت خودرو و قطعه‌سازی کشور چیست و این مشکلات چگونه بر تولیدکننده و مصرف‌کننده تاثیر می‌گذارد؟
چالش‌های فعلی صنعت خودرو و قطعه‌سازی کشور بسیار گسترده و پیچیده‌اند. افزایش قیمت مواد اولیه یکی از بزرگ‌ترین مشکلات است، به‌طوری‌که طی ۱۸ماه گذشته که نرخ کارخانه‌ای خودرو فریز شده بود، قیمت مواد اولیه به‌طور متوسط ۲۰۰درصد افزایش یافته است. در همین بازه زمانی، قیمت خودروها به دلیل سیاست‌های تثبیت قیمتی افزایش نیافته که این مساله فشار زیادی بر تولیدکنندگان وارد کرده و موجب نارضایتی عمومی نیز شده است. از طرف دیگر، مشکلات تامین ارز و سیاست‌های حمایتی نامناسب باعث شده است، تولیدکنندگان با کاهش قدرت رقابتی و اختلال در تولید مواجه شوند.
تثبیت دستوری قیمت کارخانه‌ای خودرو طی ۱۸ماه گذشته چه تاثیری بر روند تولید گذاشته است؟
تثبیت ۱۸ماهه قیمت خودرو درحالی‌که هزینه‌های تولید به‌شدت افزایش یافته است، فشار دوچندانی بر تولیدکنندگان وارد کرد و افزایش ۳۰درصدی قیمت فروش نیز در برابر رشد ۲۰۰درصدی قیمت نهاده‌های تولید، تغییر مختصری محسوب می‌شود. تولیدکنندگان با افزایش هزینه مواد اولیه، نرخ ارز و هزینه‌های جانبی مواجه‌اند، اما نمی‌توانند این هزینه‌ها را به مصرف‌کننده منتقل کنند. این مساله منجر به کاهش سودآوری و اختلال در روند تولید شده است. از طرف دیگر، این چرخه معیوب درنهایت به ضرر مصرف‌کننده نیز تمام می‌شود، چرا که تیراژ تولید و کیفیت محصولات کاهش می‌یابد و بازار با کمبود خودرو مواجه می‌شود.
چرا مواد اولیه داخلی گران‌تر از نرخ جهانی عرضه می‌شوند و این مساله چگونه بر توان رقابتی قطعه‌سازان تاثیر می‌گذارد؟
مواد اولیه داخلی به دلایلی همچون سیاست‌های نادرست قیمت‌گذاری و عدم تخصیص یارانه، با گران‌تر از نرخ جهانی به تولیدکنندگان عرضه می‌شود. این امر موجب کاهش توان رقابتی تولیدکنندگان داخلی در برابر رقبای خارجی شده و فرصت‌های صادراتی را نیز از بین برده است. در بسیاری از کشورها مانند چین، کره‌جنوبی و ترکیه، دولت‌ها با ارائه یارانه و حمایت‌های خاص از تولیدکنندگان حمایت می‌کنند، اما در کشور ما چنین رویکردی دیده نمی‌شود که این مساله باعث کاهش کارایی صنعت قطعه شده است.
تخصیص نیمی از ارز نیمایی به واردات قطعات منفصله چه تاثیری بر صنعت داخلی داشته است؟ آیا سیاست‌های ارزی فعلی نیاز به بازنگری دارند؟
تخصیص نیمی از ارز نیمایی به واردات قطعات منفصله به‌وضوح تاثیر منفی بر تولید داخلی داشته است. این منابع ارزی می‌توانست برای تقویت خودروسازان داخلی و توسعه زیرساخت‌های تولید استفاده شود.
به‌عنوان مثال، از ۷.۵میلیارد دلار ارز نیمایی تخصیص‌یافته به صنعت خودرو، ۴میلیارد دلار به واردات قطعات منفصله اختصاص یافته است. این رویکرد باعث خروج ارز از کشور و کاهش ظرفیت تولید داخلی شده است. اگر این منابع به تولید داخلی اختصاص می‌یافت، می‌توانستیم با افزایش ظرفیت و کیفیت تولید، نیاز به واردات را کاهش دهیم.
شما اشاره کردید که بیش‌از ۵۰درصد مشکلات کیفی خودروها به زنجیره تولید مرتبط است. چه اقداماتی برای بهبود این وضعیت پیشنهاد می‌کنید؟
واردات قطعات منفصله نه‌تنها هیچ سودی برای صنعت داخلی ندارد، بلکه منجر به خروج ارز از کشور نیز می‌شود.
اکتفا به قطعات وارداتی و عدم تکیه بر توان داخلی، باعث تضعیف صنعت خودرو کشور شده است. درحالی‌که می‌توانستیم با سرمایه‌گذاری در تولید داخلی، اشتغال‌زایی و رشد اقتصادی بیشتری ایجاد کنیم، این منابع به سود شرکت‌های واردکننده و تولیدکنندگان خارجی به کار گرفته شده است.
بر اساس آمارها، بیش‌از ۵۳درصد مشکلات کیفی خودروها ناشی‌از ضعف زنجیره تولید و مسائل ساختاری است. این مشکلات عمدتا به دلیل عدم تطابق قطعات تولید داخل با استانداردهای جهانی و ضعف در فرآیندهای تولید رخ می‌دهد. بنابراین، بهبود کیفیت خودروها نیازمند سرمایه‌گذاری در تولید قطعات باکیفیت داخلی و ایجاد هماهنگی بیشتر در زنجیره تامین است.
چرا یکسان‌سازی نرخ ارز برای صنعت خودرو ضروری است و این تغییر چه تاثیری بر تولیدکنندگان داخلی خواهد داشت؟
تفاوت‌های ارزی بین نرخ نیمایی و آزاد باعث ایجاد رانت و بی‌عدالتی در تخصیص منابع شده است. برخی تولیدکنندگان و واردکنندگان از ارز نیمایی بهره‌مند می‌شوند، درحالی‌که دیگر تولیدکنندگان از این منابع محروم می‌مانند. این تفاوت نرخ ارز، رقابت منصفانه را مختل می‌کند و به کاهش کارایی صنعت خودرو منجر می‌شود. امایکسان‌سازی نرخ ارز می‌تواند این مشکلات را کاهش دهد و شفافیت بیشتری در بازار ایجاد کند.
در نامه‌ای که از سوی انجمن به رئیس‌جمهور ارسال کردید، چه مشکلاتی مطرح شده و چه اقداماتی برای حل آن‌ها پیشنهاد شده است؟
در نامه ارسال‌شده به رئیس‌جمهور، مشکلاتی از قبیل پرداخت‌نشدن مطالبات قطعه‌سازان، قراردادهای یک‌جانبه خودروسازان و عدم تامین ارز موردنیاز قطعه‌سازان مطرح شده است. در این نامه همچنین به اصلاح سیاست‌های حمایتی، ارائه یارانه به مواد اولیه و تسهیل شرایط تامین مالی برای تولیدکنندگان اشاره شده است.
این درخواست‌ها با هدف کاهش فشار بر قطعه‌سازان و تقویت تولید داخلی ارائه شده‌اند. چراکه آینده صنعت خودرو و قطعه‌سازی کشور به شدت وابسته به اصلاح سیاست‌های ارزی، کاهش وابستگی به واردات و حمایت از تولید داخلی است.
اگر این اصلاحات به‌موقع انجام شود، می‌توان امیدوار بود که این صنعت از چالش‌های فعلی عبور کند و به جایگاه واقعی خود دست یابد. با این‌حال، در صورت ادامه روند کنونی، صنعت خودرو با رکود بیشتری مواجه خواهد شد. برای رشد و توسعه صنعت خودرو کشور، باید به رقابت عادلانه، کیفیت تولید و اصلاح سیاست‌های حمایتی توجه بیشتری داشته باشیم.
ما درعین‌حال از تولیدکنندگان هم می‌خواهیم بر کیفیت و بهره‌وری تمرکز کنند و از مصرف‌کنندگان نیز انتظار داریم که از تولیدات داخلی حمایت کنند. تنها با همکاری و هماهنگی همه ذی‌نفعان می‌توانیم صنعت خودرو را به جایگاه شایسته‌ای برسانیم.
