با اجرای آیین‌نامه جدید نوسازی ناوگان حمل‌ونقل، فرآیند اسقاط خودروهای فرسوده در کشور با رشد چشمگیری مواجه شده است. مهران سالاریه، رئیس ستاد نوسازی ناوگان حمل‌ونقل در گفت‌وگو با «دنیای‌خودرو» به افزایش ۳۰۰درصدی خروج خودروهای فرسوده از چرخه مصرف اشاره کرد و این امر را نشانه‌دهنده ظرفیت‌های بالقوه موجود در این طرح دانست.
او تاکید کرد: «افزایش خروج خودروها، حکایت از تمایل و نیاز جامعه به نوسازی و بهبود کیفیت ناوگان حمل‌ونقل دارد.»
وی با اشاره به چالش‌هایی که همچنان در این مسیر وجود دارند، ادامه داد: «ازجمله این چالش‌ها می‌توان به عدم جذابیت مالی طرح اسقاط برای مالکان موتورسیکلت‌ها و خودروهای فرسوده اشاره کرد که می‌تواند مانع از مشارکت فعال مالکان در فرآیند اسقاط شود. زیرا بسیاری از آن‌ها ممکن است احساس کنند مزایای مالی کافی برای اقدام آن‌ها به نوسازی وجود ندارد.»
کارشناسان حوزه حمل‌ونقل و محیط‌زیست بر این عقیده‌اند با ایجاد انگیزه‌های مالی مناسب و تسهیل فرآیند اسقاط، می‌توان به بهبود کیفیت هوا و کاهش آلایندگی در شهرهای بزرگ کمک کرد. این اقدامات نه‌تنها می‌تواند موجب ارتقای سلامت عمومی و کاهش هزینه‌های بهداشتی ناشی‌از آلودگی هوا شود، بلکه همچنین به توسعه پایدار و بهبود شرایط زندگی شهروندان کمک خواهد کرد. در نهایت، همکاری میان دولت، تولیدکنندگان و مالکان می‌تواند نقش کلیدی در موفقیت این طرح ایفا کرده و به تحقق اهداف زیست‌محیطی و اجتماعی کمک کند.
فرآیند طرح‌های جایگزینی و اسقاط خودروهای فرسوده به چه صورت است؟
تمام مالکان خودروهای فرسوده ابتدا باید به سامانه ستاد نوسازی ناوگان حمل‌ونقل به‌عنوان مرجع ثبت‌نام خودروهای کشور به نشانی «nnhk.ir» مراجعه کرده و گزینه «ثبت‌نام خودرو فرسوده» را انتخاب کنند و ثبت‌نام خود را در بخش «ثبت‌نام متقاضیان» انجام دهند. متقاضیان پس از ثبت‌نام مجاز خواهند بود در طرح‌های نقدی و جایگزینی خودروهای فرسوده ثبت‌نام داشته باشند. بی‌شک ثبت‌نام در سایت‌های دیگر کلاهبرداری است. پس از ثبت‌نام، متقاضیان طرح‌های نقدی می‌توانند شخصا به مراکز اسقاط سراسر کشور مراجعه کرده و نسبت به تحویل خودرو و دریافت وجه نقد آن اقدام کنند. متقاضیان طرح‌های جایگزینی هم باید در فراخوان‌های خودروسازان برای طرح‌های جایگزینی شرکت کرده و فرآیندهای مربوطه را طی کنند.
سن فرسودگی خودروها به چه صورت در نظر گرفته می‌شود؟
سن فرسودگی خودروهای شخصی سواری، سواری کار و ون مسافربری بنزینی، گازسوز، دوگانه‌سوز و دیزلی ۲۰سال و هیبرید ۲۳سال است. ازسوی‌دیگر، خودروهای عمومی شامل انواع تاکسی و ون مسافربری با پلاک تاکسی بنزینی، دوگانه‌سوز، پایه‌گازسوز و دیزلی ۱۲سال و هیبرید ۱۵سال، مینی‌بوس‌های دیزلی ۱۲سال و پایه‌گازسوز ۱۵سال، اتوبوس‌های برون‌شهری ۱۵سال، اتوبوس‌های درون‌شهری دیزلی ۱۰سال، پایه‌گازسوز ۱۲سال و برقی ۲۰سال، انواع وانت‌بار ۱۵سال، کامیونت، کامیون و کشنده ۲۵سال و موتورسیکلت‌های بنزینی کاربراتوری ۶سال، انژکتوری ۱۲سال و برقی ۱۵سال تعیین شده است. خودروهای بالای ۱۰ سال که به سن فرسودگی نرسیده‌اند نیز درصورتی‌که ۲ بار متوالی قادر به اخذ برگه معاینه‌فنی نشوند، می‌توانند برای اسقاط مراجعه کنند.
۹۰درصد از ۱۳میلیون موتورسیکلت موجود در کشور فرسوده هستند، اما تنها ۱۰هزار موتورسیکلت از چرخه مصرف خارج شده‌اند. بر این اساس، به‌نظر می‌رسد افزایش ارزش گواهی اسقاط موتورسیکلت‌ها از معادل یک‌هفتم گواهی اسقاط خودرو به یک‌چهارم آن (یعنی یک‌چهارم ۳۵میلیون تومان که نزدیک به ۹میلیون تومان می‌شود) کافی نیست. چه تدبیری در این خصوص اندیشیده شده است؟
آیین‌نامه اسقاط موتورسیکلت، اگرچه تاکنون دستاوردهایی به همراه داشته، اما نیازمند اصلاح و بهبود است. ایجاد انگیزه‌های مالی و اجرایی برای مالکان، مشارکت بیشتر تولیدکنندگان و تسهیل فرآیند اسقاط، ازجمله اقداماتی هستند که می‌توانند به موفقیت بیشتر این طرح کمک کند. اصلاح آیین‌نامه و رفع نواقص آن، گامی مهم در مسیر دستیابی به هوای پاک‌تر و کاهش آلایندگی در شهرهای بزرگ خواهد بود.
چه عواملی و چالش‌هایی موجب می‌شوند که فرآیند اسقاط موتورسیکلت‌ها در کشور با مشکلات جدی مواجه شود و این مسائل چگونه بر تمایل مالکان به اسقاط موتورسیکلت‌های فرسوده و نوسازی ناوگان حمل‌ونقل تاثیر می‌گذارند؟
یکی از اصلی‌ترین مشکلات فرآیند اسقاط موتورسیکلت‌ها در کشور، عدم جذابیت مالی کافی برای مالکان این وسایل نقلیه است. با این‌که ارزش گواهی اسقاط موتورسیکلت به‌طور قابل‌توجهی افزایش یافته، اما همچنان برای اغلب مالکان جذاب نیست. دلیل دیگر این است که در گذشته، تولیدکنندگان می‌توانستند از گواهی اسقاط خودروهای سواری برای شماره‌گذاری موتورسیکلت‌ها استفاده کنند. این موضوع باعث شد مالکان انگیزه‌ای برای اسقاط موتورسیکلت‌های فرسوده نداشته باشند و فرآیند جایگزینی این وسایل نقلیه با چالش‌های جدی روبه‌رو شود. در آیین‌نامه جدید، تاکید شده است تولیدکنندگان برای شماره‌گذاری موتورسیکلت‌های جدید، حتما باید گواهی اسقاط موتورسیکلت ارائه دهند. این تصمیم برای ایجاد جذابیت اقتصادی بیشتر برای اسقاط موتورسیکلت‌های فرسوده اتخاذ شد. چراکه پیش‌تر گواهی اسقاط خودروهای سواری نیز قابل‌استفاده بود و مالکان و تولیدکنندگان ترجیح می‌دادند از این گزینه بهره ببرند. اما این الزام به‌تنهایی کافی نبوده و نیازمند اصلاح و بهبود است.
آیا الزام به اسقاط موتورسیکلت‌ها در کشور توانسته است نتایج مثبتی در زمینه‌های مختلف زیست‌محیطی، اقتصادی و اجتماعی به ارمغان آورد؟
بله، اصلاح آیین‌نامه اسقاط موتورسیکلت‌های با رویکرد گروه‌بندی موتورسیکلت‌های کار در تهران به‌عنوان نمونه و در ادامه در کلانشهرها از اولویت‌های ماست. اما متاسفانه در عمل، الزام ارائه گواهی اسقاط موتورسیکلت نتایج مورد انتظار را به همراه نداشته است. همچنان بسیاری از مالکان تمایلی به اسقاط موتورسیکلت‌های فرسوده نشان نمی‌دهند. برای جلوگیری از توقف فرآیند شماره‌گذاری، رویکرد دیگری نیز در پیش گرفته شد؛ به این صورت که تولیدکنندگان موظف شدند در صورت عدم ارائه گواهی اسقاط، معادل یک‌ونیم درصد ارزش موتورسیکلت را به حساب به صندوق ملی سازمان محیط‌زیست واریز کنند.
دستاوردهای اجرای آیین‌نامه فعلی اسقاط موتورسیکلت‌ها چه مواردی بوده است و این دستاوردها چگونه بر بهبود وضعیت زیست‌محیطی، اقتصادی و اجتماعی تاثیر گذاشته‌اند؟
با وجود تمام چالش‌ها و محدودیت‌ها، آیین‌نامه فعلی موفق شده عملکرد فرآیند اسقاط را تا ۳۰۰درصد نسبت به سال گذشته افزایش دهد. این دستاورد نشان می‌دهد آیین‌نامه فعلی از ظرفیت‌های خوبی برخوردار است، اما برای دستیابی به نتایج بهتر باید برخی نواقص آن در عمل شناسایی و برطرف شود. تاکنون افزایش ارزش گواهی اسقاط یکی از راهکارها بوده، اما این اقدام کافی نبوده است. در اصلاحات جدید، ارائه تسهیلات مالی ارزان و اولویت‌بندی شهرهای بزرگ برای اجرای طرح جایگزینی در دستور کار قرار دارد. همچنین بررسی می‌شود آیا تسهیلات جدید، جذابیت لازم را برای مالکان ایجاد خواهد کرد یا خیر.
تولیدکنندگان موتورسیکلت چه نقشی در فرآیند اسقاط موتورسیکلت‌ها ایفا می‌کنند و چگونه می‌توانند به بهبود این فرآیند کمک کنند؟
طبق تبصره ۲ ماده ۱۰ قانون، تولیدکنندگان موتورسیکلت موظف هستند در فرآیند نوسازی مشارکت کنند. درصورتی‌که گواهی اسقاط ارائه نکنند، باید معادل ۱.۵درصد ارزش موتورسیکلت را به صندوق مربوطه واریز کنند. در اصلاحات پیشنهادی، تاکید بیشتری بر نقش تولیدکنندگان در فرآیند نوسازی خواهد شد و انتظار می‌رود مسئولیت بیشتری را در این زمینه بپذیرند.
آیین‌نامه فعلی از ظرفیت‌های بالایی برخوردار است، اما مانند هر قانون دیگری در حین اجرا نواقصی از آن شناسایی می‌شود. این نواقص در حال بررسی و مکاتبه با دستگاه‌های مختلف است تا پیش‌نویس اصلاحیه‌ای جامع تهیه و به کمیسیون زیربنایی دولت ارائه شود. این اصلاحات شامل موارد مختلفی ازجمله تسهیل فرآیند اسقاط، افزایش جذابیت مالی و اعمال الزامات جدید برای تولیدکنندگان خواهد بود. اگر اصلاحات پیشنهادی به‌درستی اجرا شوند و شرایط مالی و اجرایی مناسب فراهم شود، پیش‌بینی می‌شود که فرآیند اسقاط موتورسیکلت با استقبال بیشتری مواجه شود. طرح‌های جایگزینی موتورسیکلت به‌ویژه در کلانشهرها می‌توانند به بهبود وضعیت کمک کنند و تولیدکنندگان نیز نقش کلیدی در این مسیر خواهند داشت.
