واردات خودروهای ساخته‌شده (CBU) به ایران که با هدف ارتقای کیفیت بازار و دسترسی مصرف‌کنندگان به خودروهای روز دنیا آغاز شد، در سال‌های اخیر با چالش‌های متعدد و مشکلات جدی روبه‌رو شده است. این روند که ابتدا نویدبخش تغییرات مثبت در صنعت خودرو و بازار داخلی بود، اکنون به معضلی پیچیده تبدیل شده است. گرچه قرار بود واردات خودرو به بهبود کیفیت خودروها و کاهش آلایندگی هوا بینجامد و تاثیرات مثبتی بر محیط‌زیست، ایمنی سرنشینان و همچنین تنظیم قیمت‌ها در بازار خودرو داشته باشد، اما آن‌چه اکنون شاهدش هستیم، واقعیاتی متفاوت با آن چیزی است که انتظار می‌رفت.
جلال سیدقریشی، حقوقدان و کارشناس حوزه خودرو در گفت‌وگو با «دنیای‌خودرو» به تشریح مشکلات موجود در فرآیند واردات خودروهای ساخته‌شده پرداخت.
وی نسبت به تبعات ورود بی‌ضابطه خودروهای نو و کارکرده بنزینی، هیبرید و برقی بدون پیش‌بینی زیرساخت‌های لازم برای شارژ و خدمات پس از فروش و همچنین عدم نظارت دقیق بر فرآیندهای گمرکی خودروهای کارکرده هشدار داد و گفت: «تعلل در این زمینه، مشکلاتی همچون زمین‌گیر شدن خودروها به دلیل عدم تامین قطعات و تعمیرات را نیز در پی خواهد داشت.»
سیدقریشی همچنین به عدم اصالت بسیاری از شرکت‌های واردکننده اشاره کرد و گفت: «این شرکت‌ها نه‌تنها توانایی تامین خدمات پس از فروش را ندارند، بلکه در صورت بروز مشکلاتی برای خریداران، هیچ ارگانی در کشور مسئول جبران خسارات نخواهد بود.»
این وکیل پایه‌یک دادگستری تاکید کرد: «دولت باید تدابیری برای نظارت بر واردات خودرو اتخاذ کند تا از این مشکلات جلوگیری شده و حقوق مصرف‌کنندگان به درستی حفظ شود.»
واردات خودروهای ساخته‌شده به کشور چه فرصت‌ها و چالش‌هایی را به همراه داشته است؟
این اقدام در ابتدا به‌عنوان گامی مهم برای بهبود کیفیت خودروها در کشور مطرح شد. واردات خودروهای باکیفیت جهانی می‌توانست نه‌تنها ایمنی سرنشینان و سطح آلایندگی خودروها را ارتقا دهد، بلکه قیمت‌ها را در بازار خودرو تنظیم کند و باعث ایجاد رقابت سالم شود. اما این اتفاق مثبت به دلیل برنامه‌ریزی ضعیف و نبود نظارت دقیق، با چالش‌های اساسی روبه‌رو شده است. ورود بی‌ضابطه خودروها، نبود خدمات پس از فروش، مشکلات در تامین قطعات یدکی و عدم وجود زیرساخت‌های کافی به‌ویژه برای خودروهای برقی و هیبرید، ازجمله مشکلات جدی است. این مسائل اگر به‌موقع مدیریت نشود، نه‌تنها موجب توقف واردات خواهد شد، بلکه باعث ایجاد نارضایتی و مشکلات اقتصادی برای مشتریان و جامعه خواهد شد.
مهم‌ترین چالش‌ها و موانع واردات خودرو را چه می‌دانید؟
موانع واردات خودرو بسیار متنوع است و می‌توان آن را در چند بخش اصلی دسته‌بندی کرد. اول؛ نبود نظارت کافی بر شرکت‌های واردکننده است. بسیاری از این شرکت‌ها اعتبار لازم را ندارند و بدون پشتوانه مالی و فنی وارد این بازار شده‌اند. این شرکت‌ها قراردادهایی ارائه می‌دهند که از لحاظ قانونی قابل پیگیری نیستند و در صورت بروز مشکل، خریداران هیچ ملجأ مشخصی برای شکایت ندارند.
دوم؛ مشکل خدمات پس از فروش و تامین قطعات یدکی است. تیراژ بسیار پایین مدل‌های وارداتی و تنوع بالای آن‌ها، بدون آموزش مناسب پرسنل فنی و ایجاد زیرساخت‌های تعمیر و نگهداری این خودروها، مشتریان را در آینده با مشکلات جدی روبه‌رو می‌کند.
سوم؛ واردات خودروهای برقی و هیبرید بدون ایجاد زیرساخت‌های مناسب است. این خودروها نیازمند ایستگاه‌های شارژ، قطعات خاص و دانش فنی پیشرفته هستند. درحال‌حاضر، تعداد محدودی پایانه شارژ در کشور وجود دارد که پاسخگوی این حجم از خودروهای وارداتی نیست.
چهارم؛ مشکل واردات خودرو از چین است. بیشتر این خودروها از جوینت‌ونچرهای برندهای اصلی تامین می‌شوند که کیفیت پایین‌تری نسبت به تولیدات اصلی دارند. این موضوع به‌ویژه در خودروهای برقی و هیبرید به‌وضوح دیده می‌شود.
در نهایت، نبود نظارت بر ارزش گمرکی خودروها و تضامین کافی از واردکنندگان برای گارانتی و خدمات پس از فروش، چالش پنجم است که نیاز به اصلاح فوری دارد.
چه پیشنهادهایی برای بهبود فرآیند واردات خودرو دارید؟
قبل از هر چیز، لازم است نظارت دقیق‌تری بر عملکرد شرکت‌های واردکننده صورت گیرد. دولت باید تضامین مالی و فنی کافی از این شرکت‌ها دریافت کند تا در صورت بروز مشکلات، حقوق مشتریان تضمین شود. همچنین، ورود خودروها باید بر اساس یک استاندارد مشخص صورت گیرد و هرگونه بی‌نظمی در این زمینه حذف شود.
برای خودروهای برقی و هیبرید، ایجاد زیرساخت‌های مناسب ازجمله ایستگاه‌های شارژ، تامین باتری و آموزش فنی ضروری است. بدون این اقدامات، این خودروها نه‌تنها کمکی به کاهش آلایندگی نمی‌کنند، بلکه به معضلی بزرگ تبدیل خواهند شد. در حوزه گارانتی و خدمات پس از فروش، باید قوانین سختگیرانه‌ای وضع شود تا هیچ شرکتی بدون پشتوانه وارد این بازار نشود.
همچنین، ارزش‌گذاری گمرکی خودروها باید شفاف و بر اساس معیارهای بین‌المللی باشد تا از سوءاستفاده‌های احتمالی جلوگیری شود. در نهایت، باید از تجربیات کشورهای پیشرفته در زمینه واردات خودرو بهره گرفت و با مشارکت متخصصان این حوزه، برنامه‌ریزی دقیقی برای آینده انجام داد. این مسائل اگر به‌موقع مدیریت نشود، می‌تواند عواقب سنگینی برای صنعت خودرو و مصرف‌کنندگان به همراه داشته باشد.
چرا واردات خودروهای برقی و هیبرید بدون ایجاد زیرساخت‌ها را یک اشتباه می‌دانید؟
ورود این خودروها به‌ظاهر قدمی مثبت برای کاهش آلایندگی محیط‌زیست و توسعه فناوری‌های نوین در کشور است. اما بدون وجود زیرساخت‌های مناسب، این خودروها به معضلی برای خریداران تبدیل خواهند شد. شبکه شارژ خودروهای برقی در ایران بسیار محدود بوده و به‌هیچ‌وجه پاسخگوی حجم واردات فعلی نیست. همچنین، تامین قطعات یدکی مانند پک‌های باتری که هزینه‌های بسیار بالایی دارند، به‌صورت کامل نادیده گرفته شده است. اگر یک مشتری با خرابی باتری یا مشکل فنی مواجه شود، هزینه تعمیرات و تعویض قطعات آن چنان بالا خواهد بود که امکان استفاده از خودرو عملا از بین می‌رود.
وضعیت خدمات پس از فروش و گارانتی خودروهای وارداتی را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
این بخش یکی از بحرانی‌ترین مشکلات واردات فعلی است. اکثر واردکنندگان جدید، تجربه‌ای در این حوزه ندارند و حتی امکانات اولیه مانند تعمیرگاه یا قطعات یدکی را فراهم نکرده‌اند. بسیاری از مشتریان پس از خرید خودرو، در صورت بروز مشکل، به‌جای دریافت خدمات، با بی‌پاسخی کامل
مواجه می‌شوند.
این مساله در مورد خودروهای برقی و هیبرید پیچیده‌تر است. زیرا تامین قطعات خاص مانند باتری‌های گران‌قیمت یا تعمیرات تخصصی، هیچ برنامه‌ریزی مشخصی ندارد. واردکنندگان نه تضامینی به دولت ارائه کرده‌اند و نه آمادگی فنی برای ارائه
خدمات دارند.
ورود خودروهای چینی تولیدشده توسط جوینت‌ونچرها چه خطراتی برای بازار ایران دارد؟
خودروهایی که از جوینت‌ونچرهای برندهای معتبر در چین وارد می‌شوند، اغلب کیفیت پایین‌تری نسبت‌به تولیدات اصلی دارند. این خودروها با قیمت کمتری تولید می‌شوند و معمولا در کشورهای همسایه نیز فروش می‌روند، اما فروشندگان همان کشورها نیز تضمینی بابت کیفیت و طول عمر این خودروها ارائه نمی‌دهند. در مورد خودروهای برقی و هیبرید، این مشکل حادتر است. کیفیت پایین باتری‌ها و نبود تضمین عملکرد، خریداران را در معرض ریسک بالایی قرار می‌دهد. این موضوع به‌وضوح نشان می‌دهد که واردات باید با توجه به استانداردهای بین‌المللی و از طریق شرکت‌های معتبر انجام شود.
چرا عدم نظارت بر ارزش‌گذاری گمرکی خودروها یک مشکل اساسی است؟
یکی از مسائلی که به‌شدت به ضرر مشتریان تمام می‌شود، ارزش‌گذاری غیرشفاف گمرکی است. مشاهده شده که برای یک مدل مشخص، شرکت‌های مختلف قیمت‌های متفاوتی را اظهار کرده‌اند. در برخی موارد، این اختلاف به هزاران دلار می‌رسد که نشان‌دهنده ضعف نظارت بر فرآیند گمرکی است. این ارزش‌گذاری‌های غیرواقعی باعث افزایش غیرمنطقی قیمت خودرو در بازار می‌شود و عملا مشتریان متضرر می‌شوند. این روند نادرست باید با شفاف‌سازی و نظارت جدی اصلاح شود.
چه پیشنهادهایی برای جلوگیری از این مشکلات و بهبود فرآیند واردات دارید؟
اولین اقدام باید ایجاد یک سیستم نظارتی قوی بر عملکرد واردکنندگان باشد. تضامین مالی، توانایی فنی و سابقه فعالیت باید به‌عنوان شروط اصلی واردات تعیین شوند.
دومین اقدام، تدوین استانداردهای فنی مشخص برای خودروهای وارداتی است. این استانداردها باید شامل مشخصات فنی، خدمات پس از فروش و تامین قطعات یدکی باشد. همچنین، برای خودروهای برقی و هیبرید، ایجاد زیرساخت‌هایی نظیر ایستگاه‌های شارژ و آموزش پرسنل فنی ضروری است.
این اقدامات باید قبل از اجازه ورود این خودروها به کشور اجرا شوند. در نهایت، ارزش‌گذاری گمرکی باید کاملا شفاف و بر اساس قیمت واقعی خودروها در بازارهای جهانی انجام شود. نظارت بر اجرای قوانین گارانتی و خدمات پس از فروش نیز باید تقویت شود تا حقوق مشتریان حفظ شود.
