صنایع خودرو و قطعه‌سازی ایران در دو دهه گذشته با چالش‌های متعددی روبه‌رو بوده است. تحریم‌های بین‌المللی و مشکلات ارزی به‌ویژه در سال‌های اخیر، تاثیرات منفی قابل‌توجهی بر این صنعت گذاشته و باعث کاهش کیفیت تولیدات داخلی و افزایش وابستگی به واردات شده است. درحالی‌که خودروسازان داخلی تلاش کرده‌اند تا با بهره‌گیری از ظرفیت‌های موجود و افزایش تولید، نیاز بازار را تامین کنند، اما عدم توانایی در تامین قطعات پیچیده و پیشرفته به‌ویژه در بخش‌های الکترونیکی و موتوری، همچنان یک مانع جدی است. در این شرایط، ضرورت تقویت بخش داخلی‌سازی قطعات و ارتقای فناوری در صنعت خودرو بیش از پیش احساس می‌شود. سیاست‌های حمایتی دولت و همکاری با شرکت‌های دانش‌بنیان می‌تواند به بهبود کیفیت و کاهش وابستگی به تامین‌کنندگان خارجی کمک کند.
همچنین توجه به آموزش نیروی کار متخصص و ایجاد شرایط مناسب برای سرمایه‌گذاری در تحقیق‌وتوسعه، ازجمله اقداماتی است که می‌تواند موجب رشد پایدار صنایع خودرو و قطعه‌سازی ایران شود. در این راستا، فعالان صنعت و کارشناسان بر این باورند که با تغییر رویکردها و سیاست‌ها، آینده‌ای روشن برای این صنعت قابل تصور است. علی منصوری، کارشناس و فعال صنایع خودرو و قطعه‌سازی در گفت‌وگو با «دنیای‌خودرو» به بررسی چالش‌های جدی صنعت خودرو ایران در سایه تحریم‌ها و مشکلات ارزی پرداخت.
منصوری با اشاره به ضرورت تقویت بخش داخلی‌سازی و کاهش وابستگی به واردات، راهکارهایی را برای بهبود کیفیت تولیدات داخلی و حمایت از اشتغال در این صنعت مطرح کرد. او همچنین بر اهمیت همکاری با شرکت‌های دانش‌بنیان و سرمایه‌گذاری در تحقیق‌وتوسعه تاکید کرد و چشم‌انداز آینده صنعت خودرو ایران را در صورت اجرای سیاست‌های حمایتی و مدیریتی مناسب، امیدوارکننده دانست.
با توجه به انتظار فعالان اقتصادی از دولت درخصوص ایفای نقش نظارتی، چه راهکارهایی را می‌توان برای بهبود همکاری بین دولت و خودروسازان در راستای تسهیل فرآیندهای تامین قطعات و کاهش وابستگی به واردات ارائه داد؟
دولت باید مشکلات ارزی و گمرکی را به‌سرعت حل کند و حمایت‌های مالی از قطعه‌سازان را افزایش دهد. همچنین خودروسازان باید به‌جای وابستگی بیش‌از حد به واردات، سرمایه‌گذاری بیشتری در بخش داخلی‌سازی قطعات انجام دهند. همکاری با شرکت‌های دانش‌بنیان و حمایت از تولیدکنندگان داخلی می‌تواند بخشی از این بحران را کاهش دهد. علاوه بر این، شفاف‌سازی در فرآیندهای تخصیص ارز، کاهش بوروکراسی‌های اداری و حذف واسطه‌گری در تامین قطعات، راهکارهای اساسی برای بهبود وضعیت فعلی است. بدون این اقدامات، مشکلات تامین قطعات و افزایش قیمت خودروها ادامه خواهد داشت.
چگونه می‌توان با وجود تحریم‌ها، به توسعه فناوری و ارتقای کیفیت قطعات در صنعت خودرو دست یافت و چه اقداماتی برای کاهش وابستگی به تامین‌کنندگان خارجی ضروری است؟
تحریم‌ها همچنان یک عامل اساسی در بحران تامین قطعات برای صنعت خودرو ایران هستند. این محدودیت‌ها باعث شده است که برخی از برندهای معتبر خارجی که قطعات حیاتی برای تولید خودروهای داخلی فراهم می‌کنند، تمایلی به همکاری با ایران نداشته باشند. این موضوع سبب شده است که برخی خودروسازان داخلی به تامین قطعات از بازارهای سیاه یا از طریق واسطه‌ها روی آورند که نه‌تنها هزینه‌ها را افزایش داده، بلکه در بسیاری از مواقع، کیفیت قطعات را نیز پایین آورده است.
این وضعیت، علاوه‌بر این‌که تولید خودرو را با مشکلات جدی روبه‌رو کرده، کاهش سطح رضایت مصرف‌کنندگان و افزایش احتمال خرابی قطعات خودروها را نیز به دنبال داشته است. از سوی دیگر، قطع روابط تجاری با تامین‌کنندگان معتبر خارجی نه‌تنها تاثیر منفی بر کیفیت خودروها گذاشته، بلکه به دلیل عدم توانایی در توسعه فناوری‌های جدید و قطعات پیشرفته، صنعت خودرو ایران با بحران فناوری نیز روبه‌رو است. درصورتی‌که تحریم‌ها همچنان ادامه یابد، آینده صنعت خودرو ایران به‌شدت به شرایط داخلی و توانمندی‌های داخلی بستگی خواهد داشت که خود نیازمند سرمایه‌گذاری قابل توجه و برنامه‌ریزی بلندمدت است.
راهکارهایی را برای تقویت بخش داخلی‌سازی قطعات و کاهش وابستگی به واردات مطرح کردید. چه موانع و چالش‌هایی ممکن است در مسیر عملیاتی‌کردن این راهکارها وجود داشته باشد و چگونه می‌توان این موانع را برطرف کرد؟
برای کاهش وابستگی به واردات و تقویت بخش داخلی‌سازی، لازم است که ابتدا سرمایه‌گذاری در تحقیق‌وتوسعه و انتقال فناوری به کشور به‌طور جدی پیگیری شود. قطعه‌سازان داخلی می‌توانند با ارتقای فناوری و به‌کارگیری دانش روز، بسیاری از قطعات حیاتی صنعت خودرو را تولید کنند. این امر نیازمند ایجاد همکاری‌های مشترک با دانشگاه‌ها و مراکز تحقیقاتی است تا تکنولوژی‌های نوین به سرعت در صنایع داخلی بومی‌سازی شوند. همچنین، ایجاد حمایت‌های مالی و تسهیلات بانکی برای قطعه‌سازان کوچک و متوسط به‌ویژه در زمینه خرید تجهیزات جدید و افزایش ظرفیت تولید، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. این حمایت‌ها می‌تواند در کاهش وابستگی به واردات و بهبود کیفیت قطعات تولید داخلی تاثیرگذار باشد. در نهایت، تنظیم و بهبود سیاست‌های تجاری و ایجاد مقررات حمایتی برای تشویق تولید داخل می‌تواند زمینه‌ساز رشد بیشتر بخش قطعه‌سازی باشد و وابستگی به واردات را کاهش دهد.
آیا تولید قطعات در ایران به حدی می‌رسد که بتواند نیاز بازار خودرو را بدون وابستگی به واردات تامین کند؟
درحال‌حاضر، توان تولید قطعات در ایران به مرحله‌ای نرسیده است که بتواند به‌طور کامل نیاز بازار خودرو را بدون وابستگی به واردات تامین کند. با وجود ظرفیت‌های موجود، هنوز برخی از قطعات پیچیده و های‌تک به‌ویژه در بخش‌هایی مانند قوای محرکه اعم‌از موتورهای جدید و گیربکس‌های اتوماتیک، سیستم‌های تعلیق پیشرفته و برخی قطعات الکترونیکی، نیاز به واردات دارند. تولید این قطعات به‌طور کامل در داخل، مستلزم انتقال فناوری پیشرفته و سرمایه‌گذاری‌های گسترده در بخش‌های تحقیق‌وتوسعه است.
با این‌حال، درصورتی‌که سیاست‌های حمایتی در قبال قطعه‌سازی به‌ویژه در زمینه توسعه دانش فنی و ارتقای زیرساخت‌ها به‌درستی اجرا شود، تولید قطعات مورد نیاز صنعت خودرو می‌تواند به‌تدریج افزایش یابد. این موضوع مستلزم همکاری نزدیک با شرکت‌های بین‌المللی معتبر و ایجاد شرایط مساعد برای جذب سرمایه‌گذاری خارجی است.
چه اقداماتی باید در سطح کلان و سیاستگزاری انجام شود تا صنایع خودرو و قطعه‌سازی ایران بتوانند به سمت رشد پایدار و رقابت‌پذیری حرکت کند؟
اگر روند فعلی ادامه یابد و مشکلات ارزی، تحریمی و مدیریتی برطرف نشود، آینده صنایع خودرو و قطعه‌سازی ایران با چالش‌های جدی مواجه خواهد شد و شاهد کاهش کیفیت تولیدات داخلی، افزایش قیمت‌ها و ناتوانی کامل آن‌ها در رقابت با محصولات خارجی خواهیم بود. این وضعیت ممکن است به کاهش تقاضا در بازار داخلی و حتی محدودیت‌های بیشتر در صادرات منجر شود.
در مقابل، درصورتی‌که تحول اساسی در مدیریت صنعت خودرو و حمایت‌های لازم از بخش قطعه‌سازی انجام شود، می‌توان به آینده‌ای امیدوارکننده برای این صنعت فکر کرد. با حمایت از تولید داخل، تقویت فرآیندهای داخلی‌سازی قطعات و استفاده از ظرفیت‌های تولید داخلی در زمینه ارتقای کیفیت و فناوری، صنعت خودرو ایران می‌تواند به سمت بهبود و رشد پایدار حرکت کند.
با توجه به فراهم‌شدن زمینه خصوصی‌سازی خودروسازان بزرگ، دولت چه نقش‌هایی می‌تواند در حمایت از اشتغال و توسعه مهارت‌های نیروی کار در صنعت قطعه‌سازی ایفا کند و چه سیاست‌هایی باید در این زمینه اتخاذ شود؟
حفظ اشتغال در صنعت قطعه نیازمند ایجاد مشوق‌های اقتصادی و حمایت‌های مستمر از تولیدکنندگان داخلی است. با توجه به این‌که بسیاری از شاغلان در این صنعت از نیروهای متخصص و نیمه‌متخصص هستند، باید از ایجاد شرایط مناسب کاری و حمایت‌های بیمه‌ای و حقوقی برای آنان اطمینان حاصل کرد. همچنین تقویت بخش خصوصی و ایجاد شرکت‌های کوچک و متوسط در بخش قطعه‌سازی می‌تواند به ایجاد اشتغال پایدار در این صنعت کمک کند. در کنار این، توجه به آموزش نیروی کار متخصص در بخش قطعه‌سازی، حمایت از ابتکارهای فنی و ایجاد برنامه‌های توسعه شغلی نیز ازجمله اقدامات ضروری برای حفظ اشتغال در این صنعت خواهد بود.
