تولید خودرو و قطعه‌سازی در ایران، مسیر پر پیچ‌وخم و پرفرازونشیبی را طی می‌کند؛ مسیری که هرچند آمیخته به سختی‌ها و موانع بسیاری است، اما نشانه‌های امید به تغییر نیز در آن به چشم می‌خورد. مشکلاتی چون تاخیر در پرداخت‌ها، محدودیت‌های ارزی و قراردادهای ناعادلانه، همواره بر دوش فعالان این صنعت سنگینی کرده‌اند. با این حال، رویکردهای اصلاحی و برنامه‌ریزی‌های هدفمند در سال جاری، نوید حرکت به‌سوی ثبات و کیفیت را می‌دهد. این روزها اصلاح قراردادها، بهبود چرخه پرداخت‌ها و تمرکز بر ارتقای کیفیت به اولویت قطعه‌سازان و خودروسازان بدل شده است؛ روندی که می‌تواند نیروی محرکه تازه‌ای برای عبور از بحران‌های گذشته باشد و صنعتی را که سال‌ها درگیر بی‌ثباتی بوده، به مرحله‌ای تازه از پایداری و رشد برساند.
برنامه تولید ۱۴۰۴ مطابق با سال قبل باقی ماند
ابراهیم دوست‌زاده، عضو هیات‌مدیره انجمن صنایع همگن نیرومحرکه و قطعه‌سازان خودرو کشور درباره وضعیت فعلی قطعه‌سازها، نحوه ارتباط این بخش با خودروسازان خصوصی، فرآیند داخلی‌سازی و همچنین مساله تخصیص ارز و برنامه‌ریزی تولید در گفت‌وگو با خبرنگار «دنیای‌خودرو» گفت: «دیروز نخستین جلسه هیات‌مدیره انجمن قطعه‌سازان و صنایع همگن کشور را با یکی از خودروسازهای بزرگ برگزار کردیم. البته پیش از این جلسه، به‌شکل کلی برنامه تولید سال ۱۴۰۴ را از وزارتخانه دریافت کرده بودیم. طبیعتا این برنامه نواقصی داشت و چندان رویکرد افزایشی نداشت؛ به این معنا که تقریباً در همان سطوح و ابعاد سال ۱۴۰۳ تدوین شده است.»
وی افزود: «بعد از دریافت کلیت برنامه از وزارتخانه، از یکی دو خودروساز بخش‌خصوصی و دولتی نیز برنامه‌ای تفصیلی‌تر گرفتیم تا مشخص شود چه مدل‌هایی، در چه تعدادی و در کدام مقاطع زمانی سال آینده تولید خواهند شد. پازل برنامه‌ریزی تولید با جلسه دیروز و تکمیل شدن جزئیات نهایی توسط یکی دیگر از خودروسازان که اخیرا مدیریت آن به بخش‌خصوصی واگذار شده است، کامل شد.»
دوست‌زاده به‌تشریح مباحث جلسه با این خودروساز پرداخت و گفت: «در جلسه دیروز با اعضای هیات‌مدیره خودروسازی مورد نظر، به‌طور مفصل درباره برنامه تولید سال ۱۴۰۴ صحبت شد. آمار و ارقام ارائه‌شده، نشان‌دهنده عدم افزایشی بودن تیراژ تولید را داشت. درواقع، محور برنامه‌ریزی سال ۱۴۰۴ برای خودروسازان، تمرکز بر افزایش کیفیت تولیدات فعلی است؛ به‌همین دلیل افزایش کمیّت تولید اساسا مدنظر قرار نگرفته و تولید هم‌سطح سال قبل ادامه خواهد یافت.»
تاخیر بالای ۱۲۰ روزی در پرداخت مطالبات
رئیس کمیته کیفیت انجمن تخصصی صنایع همگن نیرو محرکه و قطعه‌سازان با تاکید بر برنامه‌ریزی برای ارتقای کیفیت بیان داشت: «بر مبنای طرح‌ها و برنامه‌های عملیاتی‌تر و به‌مراتب واقع‌بینانه‌تر، روی ارتقای کیفیت کار شده و برنامه‌ریزی لازم صورت گرفته که ان‌شاءالله اجرا خواهد شد.»
دوست‌زاده در خصوص دیگر محورهای مطرح‌شده در جلسه خاطرنشان کرد: «محور دوم گفت‌وگوها پیرامون بازنگری و اصلاح قراردادها بود. در واقع بحث، بر سر هوشمندانه‌تر و عادلانه‌تر شدن قراردادها و واقع‌بینی بیشتر در تعهدات متقابل طرفین بود؛ چراکه تا به امروز عمدتا قراردادها به شکلی یک‌طرفه تدوین می‌شدند.»
وی ادامه داد: «محور سوم مباحث جلسه، موضوع پلت‌فرم‌های جدید خودروسازان بود. در این بخش، خصوصا درباره برنامه‌های ایران‌خودرو صحبت شد و این‌که چه طرح‌ها و برنامه‌هایی برای آینده در نظر دارند؛ این‌که روی کدام پلت‌فرم‌های خودرویی، سرمایه‌گذاری بیشتر صورت خواهد گرفت و چه پلت‌فرم‌هایی به تدریج از چرخه تولید خارج خواهند شد.»
دوست‌زاده تصریح کرد: «در جلسات دیروز، موضوع پرداخت‌ها و بهبود شرایط تسویه مالی با قطعه‌سازها نیز به‌شکل جدی مطرح شد. لازم است این نکته را اعلام کنم که سال گذشته، ایران‌خودرو ناجی صنعت قطعه‌سازی بود. در یکی دو ماه پایانی سال، آن‌چه به‌عنوان تعهد مالی اعلام کرده بود، چه رسمی و چه شفاهی، حتی فراتر از سقف تعهدات خود عمل کرد.»
وی افزود: «البته هنوز هم قراردادها به‌گونه‌ای است که پرداخت مطالبات قطعه‌سازان با تاخیری بیش از ۱۲۰ روز انجام می‌شود و با این‌که طبق توافق، قرار بود طلب قطعه‌سازان در مدت ۱۲۰ روز پرداخت شود، اما در مورد ایران‌خودرو همچنان این تاخیر در برخی از قراردادها وجود دارد. با این حال، روند پرداخت‌ها به نسبت گذشته بسیار بهتر شده است.»
امیدواری به تسویه‌های منظم‌تر در سال ۱۴۰۴
دوست‌زاده در خصوص بهبود وضعیت زنجیره‌تامین خودروسازان نسبت به ادوار گذشته بیان کرد: «بسیاری از قطعه‌سازان بزرگ و کوچک، در ماه‌های اخیر تسویه‌حساب مناسبی داشته‌اند. برخی از شرکت‌های کوچک، پرداخت‌های خود را تا سررسید ۱۲۰ روزه دریافت کرده‌اند و شرکت‌های بزرگ‌تر که حجم بالاتری از تراکنش و قرارداد با ایران‌خودرو داشتند، به این دوره پرداخت نزدیک شده‌اند.»
وی ابراز امیدواری کرد: «ان‌شاءالله امسال شرایط پرداخت‌ها بیشتر بهبود خواهد یافت و حداقل محتوای مذاکرات و قول‌هایی که در جلسات داده شد، نویدبخش تحقق این امر است.»
دوست‌زاده تاکید کرد: «هم‌اکنون شرایط عمومی تولید و همکاری قطعه‌سازان با خودروسازان و به‌ویژه بخش‌خصوصی، درحال طی کردن روندی پایدار است. البته مسائلی نظیر کمبود ارز و برنامه‌ریزی برای تامین مواداولیه همچنان جزو دغدغه‌هاست؛ اما به‌نظر می‌رسد در سال ۱۴۰۴ با بهبود در قراردادها و رویه‌های پرداخت، باید شاهد تداوم تولید و ارتقای کیفیت قطعه‌سازی در کشور باشیم.»
برنامه تولید ۱.۵ میلیون دستگاه خودرو در سال جاری
عضو هیات‌مدیره انجمن صنایع همگن نیرومحرکه و قطعه‌سازان خودرو کشور درباره برنامه تولید خودروسازان کشور در سال جاری اظهار داشت: «برنامه تولید امسال صنعت‌خودرو کشور، یک‌میلیون و ۵۰۰ هزار دستگاه خودرو تعیین شده است. نکته قابل توجه این است که سهم خودروهای مونتاژی نسبت به‌سال گذشته افزایش یافته و سهم دو خودروساز بزرگ کشور، یعنی ایران‌خودرو و سایپا تقریبا ثابت باقی مانده یا تنها اندکی رشد داشته است.»
وی افزود: «ایران‌خودرو برای سال ۱۴۰۴ تولید حدود ۶۰۰ هزار دستگاه را در دستور کار دارد و سایپا نیز رقمی در حدود ۵۵۰ هزار دستگاه را برنامه‌ریزی کرده است. بنابراین، هرچند ارقام تولید این دو شرکت تفاوت محسوسی با سال گذشته ندارد، اما انتظار می‌رود به‌واسطه سیاست‌های اتخاذشده، درصد تحقق برنامه‌ها نسبت به‌سال قبل افزایش داشته باشد.»
دوست‌زاده تاکید کرد: «در سال گذشته به‌رغم برنامه‌ریزی‌های صورت‌گرفته، ایران‌خودرو و سایپا موفق نشدند ارقام هدف‌گذاری‌شده را به‌طور کامل پوشش دهند. اما امسال با توجه به‌پایش مستمر روند تولید، افزایش ظرفیت خطوط و تجربه‌های سال گذشته، برآورد می‌شود میزان تحقق برنامه‌ها به‌واقعیت نزدیک‌تر شود.»
وی خاطرنشان کرد: «درمجموع، صنعت‌خودرو امسال با هدف‌گذاری واقع‌بینانه‌تر و بر پایه تجربیات گذشته، تحقق اهداف تولیدی را دنبال می‌کند و امیدوار است با هم‌افزایی و بهبود شرایط، شاهد تحقق بهتر برنامه‌های تولید در سال ۱۴۰۴ باشد.»
قطعه‌سازان تنها دریافت‌کننده ۲ میلیارد دلار ارز
دوست‌زاده درباره میزان ارز مورد نیاز برای تولید ۱.۵ میلیون‌دستگاه خودرو در سال جاری و سهم صنعت‌خودرو و قطعه‌سازان بیان کرد: «در سال گذشته، درمجموع حدود ۱۳ میلیارد دلار ارز به صنعت‌خودرو و قطعه‌سازی اختصاص یافت که تنها نزدیک به ۲ میلیارد دلار آن به‌حوزه قطعه‌سازی رسید. این درحالی است که ایران‌خودرو و سایپا موفق به‌تحقق حدود ۷۰ تا ۸۰ درصد برنامه تولید سال گذشته شدند؛ اما سهم آن‌ها در میزان ارزبری بسیار اندک بود. به‌عبارتی، از مجموع ۱۳ میلیارد دلار ارزی که برای تامین نیازهای این صنعت صرف شد، تنها ۲ میلیارد دلار به‌تولید حدود یک‌میلیون دستگاه خودرو توسط قطعه‌سازان داخلی تعلق گرفت.»
وی توضیح داد: «از سوی دیگر، بالغ بر ۱۰ میلیارددلار از مجموع منابع ارزی صرف واردات خودروهای مونتاژی و مجموعه‌های SKD و CKD شده است. این خودروها، عمده‌ترین مصرف‌کننده ارز در صنعت‌خودرو کشور بوده‌اند؛ چراکه بخش مهمی از قطعات و مجموعه‌های به کار رفته در آن‌ها به‌صورت مستقیم از خارج وارد می‌شود.»
دوست‌زاده با اشاره به برنامه سال جاری اظهار داشت: «پیش‌بینی می‌شود با توجه به‌افزایش سهم خودروهای مونتاژی و SKD، نیاز ارزی صنعت‌خودرو در سال ۱۴۰۴ رشد داشته باشد. برآوردها نشان می‌دهد امسال مجموع منابع ارزی مورد نیاز بخش خودرو به‌حدود ۱۵ میلیارد دلار برسد. البته سهم قطعه‌سازان داخلی تغییر محسوسی نخواهد داشت و همچنان در حدود ۲ میلیارد دلار باقی می‌ماند.»
