مهدی حسن‌زاده، مدیرعامل شرکت «رهیافت» در گفت‌وگو با «دنیای خودرو» با اشاره به راهکارهای توسعه صنعت‌خودرو عنوان کرد: «نخستین گام، تقویت همکاری‌های بین‌المللی با برندهای معتبر جهانی است. همچنین باید در زمینه تحقیق و توسعه، سرمایه‌گذاری بیشتری صورت گیرد تا در زمینه‌های فناوری، مانند سیستم‌های الکترونیکی خودرو به‌روز شویم.»
وی در ادامه افزود: «دیگر چالش مهم، تامین قطعات با کیفیت بالاست که می‌تواند از طریق همکاری با قطعه‌سازان بین‌المللی و استفاده از تکنولوژی‌های پیشرفته برطرف شود.» وی تاکید کرد: «پاسخ به این چالش‌ها نیازمند ایجاد سیاست‌های حمایتی از صنایع داخلی، بازسازی سیستم تولید و اصلاحات در ساختار مدیریتی است. درعین حال، بهبود شرایط اقتصادی کل کشور می‌تواند به تسهیل دسترسی به منابع مالی و سرمایه‌گذاری‌های خارجی کمک کند.»
با توجه به احتمال گشایش‌های سیاسی و ورود شرکت‌های خارجی، آیا ورود خودروهای برقی را یک فرصت برای صنعت‌خودرو ایران می‌دانید یا تهدید؟
ورود خودروهای برقی به بازار ایران، در نگاه اولیه، فرصتی بزرگ به‌شمار می‌رود؛ از کاهش آلایندگی و بهبود کیفیت هوا در شهرهای بزرگ گرفته تا انتقال تکنولوژی پیشرفته به صنعت‌خودرو کشور. اما این فرصت زمانی تبدیل به‌تهدید می‌شود که برنامه‌ریزی استراتژیک و سیاست‌گزاری صنعتی برای مواجهه با این تغییرات جهانی وجود نداشته باشد. خودروهای برقی نه تنها تولید، بلکه زنجیره‌تامین، خدمات پس از فروش، شبکه انرژی و حتی مدل‌های کسب‌وکار صنعت‌خودرو را تحت‌تاثیر قرار می‌دهند. اگر کشور به‌واردات صرف خودروهای الکتریکی بدون توجه به جوانب صنعتی و اقتصادی اکتفا کند، این روند می‌تواند به‌جای رشد، موجب تضعیف تولید داخلی و از بین رفتن فرصت‌های توسعه فناوری بومی شود.
از سوی دیگر، اگر سیاست‌گزاران تنها به‌واردات و تبلیغات در این زمینه توجه کنند، مانند بسیاری از سیاست‌های قبلی، این مسیر به‌مصرف منابع ارزی خواهد انجامید و هیچ تاثیری بر ساختار تولیدی کشور نخواهد داشت. درواقع تهدید زمانی شکل می‌گیرد که قطعه‌سازی، دانشگاه‌ها و زیرساخت‌های انرژی در این فرآیند نقشی نداشته باشند. برای بهره‌برداری واقعی از فرصت خودروهای برقی، نیاز به تدوین استراتژی دقیق، همکاری با شرکت‌های معتبر جهانی برای تولید مشترک، استانداردسازی شارژ، آموزش نیروی انسانی متخصص و توسعه زیرساخت برق در کلان‌شهرهاست.
آیا صنعت‌خودرو در کشور توان سازگاری با تکنولوژی برقی را دارد یا صرفا به واردکننده و مونتاژکار در این حوزه بدل خواهد شد؟
پاسخ به این سوال بستگی به اراده صنعت‌خودرو ایران برای تحول دارد. اگر روند کنونی یعنی تولید بر پایه پلت‌فرم‌های قدیمی و غیراقتصادی ادامه یابد، تنها به مونتاژکار تبدیل خواهیم شد. خودروهای برقی برخلاف خودروهای سنتی، نیازمند اکوسیستمی دیجیتالی و نرم‌افزاری هستند که شامل باتری‌های لیتیومی، سیستم‌های مدیریت انرژی، ارتباط با شبکه هوشمند برق و امنیت سایبری خودرو می‌شود. اگر ایران قصد دارد در این عرصه رقابت کند، باید از همین امروز فرآیند بازطراحی را آغاز کند. با این حال، این ظرفیت در کشور وجود دارد.
ایران در زمینه مهندسی برق، IT و طراحی نرم‌افزار توانایی‌های بالایی دارد و با حمایت‌های لازم می‌تواند به‌ساختار تولید خودروهای برقی وارد شود. قطعه‌سازان نیز گام‌هایی در جهت بومی‌سازی موتورهای الکتریکی و کنترلرها برداشته‌اند. چالش اصلی، نبود پیوست تجاری‌سازی و زیرساخت‌های سرمایه‌گذاری است. بنابراین اگر رویکرد کشور صرفا مبتنی بر واردات باشد، توان رقابت نخواهیم داشت. اما درصورت ایجاد همکاری‌های بین‌المللی و جوینت‌ونچرهای واقعی، صنعت داخلی می‌تواند از مرحله مونتاژ به نوآوری و رقابت جهانی ارتقا یابد.
بزرگ‌ترین موانع توسعه زیرساخت‌های مورد نیاز برای خودروهای برقی در ایران چیست؟ آیا این موانع فنی هستند یا مدیریتی و ساختاری؟
یکی از بزرگ‌ترین چالش‌ها در توسعه حمل‌ونقل برقی در ایران، بیشتر به مسائل مدیریتی و ساختاری مربوط است تا مسائل فنی. هنوز مفهوم «شبکه شارژ عمومی» در سیاست‌گزاری شهری و دستگاه‌های مختلف به‌درستی تعریف نشده است. نبود هماهنگی میان خودروسازان، شرکت‌های برق منطقه‌ای، شهرداری‌ها و بخش‌خصوصی موجب شده است طرح‌های توسعه زیرساخت‌های شارژ، به‌ویژه ایستگاه‌های AC و DC در مرحله اجرا قرار نگیرند.
این خلأ در فرمانروایی تکنولوژی بیش از هر چیز مانع پیشرفت است. از منظر فنی، ایران توانایی توسعه زیرساخت‌های برق و انرژی را دارد، اما سیاست‌گزاری انرژی باید متناسب با تحولات حمل‌ونقل برقی تغییر کند. خودروهای برقی به الگوی جدیدی از مصرف برق نیاز دارند؛ از جمله زمان‌بندی شارژ و تعامل با شبکه‌های هوشمند.
متاسفانه ساختار فعلی تعرفه‌گذاری برق با نیازهای جدید همخوانی ندارد. این مشکل حتی در تدوین استانداردهای ایمنی و خدمات پس از فروش نیز مشاهده می‌شود. بدون اصلاح ساختار فرمانروایی و سیاست‌گزاری، حتی اگر خودروهای برقی وارد شوند، شبکه‌ای برای پشتیبانی از آن‌ها وجود نخواهد داشت.
آیا حمل‌ونقل پاک در ایران امکان‌پذیر است یا بیشتر در حد یک شعار تبلیغاتی باقی خواهد ماند؟
حمل‌ونقل پاک در ایران نه تنها امکان‌پذیر است، بلکه به‌یک ضرورت تبدیل شده است. با توجه به بحران‌های زیست‌محیطی، انرژی و سلامت شهری، راهی جز حرکت به‌سمت حمل‌ونقل پاک نداریم. این تحول تنها زمانی ممکن است که حمل‌ونقل پاک به‌عنوان یک پروژه فنی و اجتماعی در نظر گرفته شود.
از آموزش شهروندان و تغییر فرهنگ تردد گرفته تا اصلاح سیستم توزیع انرژی و تدوین سیاست‌های حمایتی برای حمل‌ونقل عمومی باید در یک نقشه جامع گنجانده شود. برای تحقق این هدف، باید شهرها را برای سبک زندگی جدید آماده کنیم؛ از پیاده‌راه‌ها و مسیرهای دوچرخه‌سواری گرفته تا سیستم حمل‌ونقل عمومی کارآمد و شارژرهای الکتریکی.
درحال حاضر، بسیاری از پروژه‌های زیست‌محیطی یا به‌طور ناقص اجرا شده‌اند یا به‌دلیل عدم منابع پایدار مالی و ناهماهنگی‌های نهادی، متوقف شده‌اند. برای موفقیت، نیاز به اراده‌ای ملی و مدیریت علمی و بین‌بخشی داریم؛ در غیر این صورت حمل‌ونقل پاک به یک شعار تبلیغاتی بدل خواهد شد.
فرسودگی ناوگان حمل‌ونقل چه تبعاتی فراتر از آلودگی هوا دارد و چرا باید از زاویه سلامت روانی و اقتصادی هم به این موضوع نگاه کرد؟
فرسودگی ناوگان حمل‌ونقل شهری، علاوه‌بر مشکلات زیست‌محیطی، یک بحران اجتماعی و روانی است که تاثیرات گسترده‌ای دارد. مردم روزانه با صداها و بوی سوخت ناقص، ترمزهای ضعیف و خودروهای فرسوده مواجه هستند که موجب اضطراب و تنش عصبی می‌شود.
این مشکلات نه تنها کیفیت زندگی شهری را کاهش می‌دهد، بلکه بهره‌وری اجتماعی و اقتصادی را نیز تحت‌تاثیر قرار می‌دهد. از جنبه اقتصادی، مصرف بالای سوخت، استهلاک قطعات و هزینه‌های تعمیرات مکرر به‌دولت و بخش‌خصوصی فشار وارد می‌کند. همچنین فرسودگی ناوگان موجب کاهش اعتماد مردم به حمل‌ونقل عمومی و افزایش استفاده از خودروهای شخصی می‌شود.
با توجه به تجربه کشورهای دیگر، آیا ایران می‌تواند مدل موفقی برای نوسازی ناوگان طراحی کند؟ الزامات سیاسی، اقتصادی و نهادی در این زمینه چیست؟
کشورهای مختلفی مانند چین، آلمان و ترکیه موفقیت‌هایی در نوسازی ناوگان خود داشته‌اند که براساس اجماع نهادهای مختلف شکل گرفته است. در ایران، چالش اصلی عدم وجود این اجماع است. وزارت نفت، شهرداری‌ها و بانک‌ها هرکدام به‌جنبه‌ای متفاوت از موضوع توجه دارند.
برای نوسازی موفق ناوگان، باید اجماع ملی شکل بگیرد، به‌ویژه در زمینه تامین مالی، تدوین مقررات الزام‌آور برای خروج خودروهای فرسوده و سیاست‌های تشویقی برای واردات و تولید خودروهای پاک. ایران می‌تواند مدل بومی نوسازی ناوگان را طراحی کند؛ مدلی که علاوه‌بر رفع مشکلات امروز، به آینده‌ای کم‌کربن و هوشمند منتهی شود.
با توجه به گشایش‌های سیاسی و امکان واردات و همکاری‌های بین‌المللی در دوره پساتحریم، چه چشم‌اندازی برای صنعت‌خودرو ایران متصور هستید؟
گشایش‌های سیاسی پس از تحریم‌ها می‌تواند یک فرصت طلایی برای صنعت‌خودرو ایران باشد. در صورت رفع تحریم‌ها، واردات تکنولوژی‌های جدید، همکاری با برندهای معتبر جهانی و ارتقای استانداردهای تولید، این صنعت می‌تواند به سرعت تکامل یابد.
ایران با جمعیت وسیع و بازار مصرفی گسترده، پتانسیل تبدیل شدن به مرکز تولید خودروهای اقتصادی و همچنین صادرات به کشورهای منطقه را دارد. با این حال، برای بهره‌برداری از این فرصت‌ها، لازم است در کنار باز کردن درهای بازار، سرمایه‌گذاری جدی در حوزه تحقیق و توسعه، زیرساخت‌های تولید و بازسازی شبکه تامین انجام شود.
یکی از چالش‌های بزرگ این است که نباید تنها به‌واردات تکنولوژی اکتفا کرد. برای داشتن صنعت خودرویی پایدار، باید به‌ارتقای کیفیت داخلی، فناوری‌های بومی و تقویت زیرساخت‌ها توجه ویژه‌ای شود. همکاری‌های بین‌المللی می‌توانند زمینه‌ساز افزایش رقابت و کیفیت تولیدات داخلی شوند؛ اما این همکاری‌ها باید در چارچوب استراتژی‌های بلندمدت و توسعه‌محور باشد.
آیا صنعت‌خودرو ایران توان مقابله با رقابت‌های جهانی را دارد؟
توان مقابله با رقابت‌های جهانی برای صنعت‌خودرو ایران بستگی به اراده و برنامه‌ریزی درست دارد. از یک طرف، ایران با نیروی کار متخصص، ظرفیت‌های تولیدی موجود و بازار وسیع داخلی، می‌تواند به یک مرکز تولیدی برای خودروهای اقتصادی و حتی نیمه‌لوکس تبدیل شود.
از طرف دیگر، صنعت‌خودرو کشورمان باید خود را با استانداردهای جهانی تطبیق دهد. این شامل بهبود کیفیت، کاهش هزینه‌های تولید و نوآوری در محصولات است.
برای رقابت در سطح جهانی، ایران نیازمند همکاری‌های بین‌المللی برای بهبود تکنولوژی‌های تولید، واردات و صادرات قطعات پیشرفته و همچنین جذب سرمایه‌گذاری‌های خارجی است. چالش‌های موجود، نظیر زیرساخت‌های ناکافی، تحریم‌ها و عدم‌ثبات اقتصادی می‌تواند سبب ایجاد موانع برای رقابت شود. با این حال، اگر کشور به‌سمت اصلاحات جدی در بخش‌های مدیریتی، تولید و تحقیق و توسعه حرکت کند، می‌توان به آینده‌ای رقابتی در این بخش امیدوار بود.
