مسعود زارع - کارشناس حمل‌ونقل: زیرساخت‌های حمل‌ونقل و کیفیت آن‌ها همواره یکی از عوامل مهم در رشد و توسعه اقتصادی کشورها محسوب می‌شوند و ازجمله زیرساخت‌های مهم در هر کشور می‌توان به شبکه کارآمد حمل‌ونقل، نیروی متخصص، مناسب بودن کیفیت جاده‌ها و شاهراه‌ها، خطوط راه‌آهن مدرن، بنادر مجهز و خطوط هوایی منظم اشاره کرد.

به همین منظور در این گزارش با مراجعه به گزارش رقابت‌پذیری سال ۲۰۱۷-۲۰۱۸ به بررسی کیفیت زیرساخت‌های حمل‌ونقل در ایران و مقایسه آن با کشورهای موجود در چشم‌انداز ۱۴۰۴ خواهیم پرداخت. باتوجه‌به اینکه کمتر از ۸سال دیگر تا سال ۱۴۰۴ باقی مانده است، این مقایسه می‌تواند وضعیت ما را در کیفیت زیرساخت‌های حمل‌ونقل در قیاس با این کشورها نشان دهد.

ایران در سند چشم‌انداز ۱۴۰۴ با ۲۴کشور موردقیاس قرار گرفته است که این کشورها عبارتند از یمن، امارات، عربستان، بحرین، قطر، کویت، عمان، ارمنستان، آذربایجان، مصر، گرجستان، افغانستان، عراق، اردن، قزاقستان، قرقیزستان، لبنان، پاکستان، سوریه، تاجیکستان، ترکیه، ترکمنستان، ازبکستان و فلسطین.

در گزارش رقابت‌پذیری سال ۲۰۱۷-۲۰۱۸ که در آن ۱۳۷ کشور به لحاظ شاخص‌ها و زیرشاخص‌های مختلف رتبه‌بندی شده‌اند، نام کشورهایی چون افغانستان، عراق، سوریه، ترکمنستان، ازبکستان و فلسطین به چشم نمی‌خورد؛ بنابراین این کشورها از فهرست کشورهای قابل‌مقایسه با ایران خط می‌خورند.

باقی کشورها در ۴شاخص کیفیت جاده‌ها، حمل‌ونقل ریلی، بنادر و حمل‌ونقل هوایی موردمقایسه قرار خواهند گرفت. شایان ذکر است بازه عددی مورد نظر مجمع جهانی اقتصاد برای هر شاخص و زیرشاخص در گزارش رقابت‌پذیری، بازه ۱ تا ۷ است که ۱ بدترین و ۷ بهترین ارزیابی محسوب می‌شود.

جاده‌های امارات باکیفیت‌ترین جاده‌های دنیا

کشور امارات با کسب نمره ۴/۶ از ۷ در رتبه اول دنیا قرار گرفته است و دارای باکیفیت‌ترین جاده‌ها در سطح دنیاست. پس از آن کشور عمان قرار دارد که توانسته با نمره ۵/۵ و کسب رتبه چهاردهم جهانی در رتبه دوم قرار گیرد و جاده‌های قطر نیز با کسب تقریبا نمره‌ای مشابه با جاده‌های عمان در رتبه هفدهم جهان قرار دارند.

نمره‌ای که مجمع جهانی اقتصاد در گزارش رقابت‌پذیری سال ۲۰۱۷ به کیفیت جاده‌های ایران داده نمره ۴ است که این نمره باعث شده جاده‌های ایران در رتبه هفتادویکم دنیا و در بین کشورهای مورد بررسی این گزارش بعداز تاجیکستان و بالاتر از مصر در رتبه دوازدهم قرار بگیرند.

این نمره و رتبه تا حدودی نشان می‌دهد که کیفیت جاده‌های ایران آن چنان مناسب نیست. جاده‌هایی که به گفته کارشناسان، یکی از عوامل اصلی تصادفات در ایران هستند.

آذربایجان؛ باکیفیت‌ترین زیرساخت‌های ریلی

در گزارش رقابت‌پذیری سال ۲۰۱۷، برخی کشورها در این زیرشاخص مورد ارزیابی قرار نگرفته‌اند. از بین کشورهای ارزیابی‌شده در زمینه کیفیت زیرساخت‌های ریلی، کشور آذربایجان با نمره ۷/۴ توانسته رتبه بیستم جهان را به خود اختصاص دهد.

پس از آن قزاقستان و گرجستان به ترتیب با نمرات ۱/۴ و ۸/۳ رتبه‌های سی و دوم و سی و نهم جهان را به خود اختصاص داده‌اند. نمره زیرساخت‌های ریلی در ایران ۷/۳ بوده و رتبه کشورمان در جهان بدین لحاظ ۴۲ است. در این زمینه نیز مانند کیفیت جاده‌ها، کشورمان بازهم پایین‌تر از تاجیکستان قرار دارد.

امارات و کیفیت زیرساخت‌های بنادر

کیفیت بنادر امارات مانند کیفیت جاده‌های آن به‌گونه‌ای است که این کشور توانسته از این لحاظ خود را در جمع چهار کشور برتر دنیا قرار دهد. مجمع جهانی اقتصاد در گزارش رقابت‌پذیری ۲۰۱۷ به کیفیت بنادر کشور امارات نمره ۲/۶ داده و به همین خاطر این کشور در جمع ۱۳۷ کشور حاضر در این گزارش در رتبه چهارم قرار گرفته است. بعد از امارات کشور قطر قرار دارد.

کشوری که در سال‌های اخیر و به دلیل برگزاری جام جهانی فوتبال ۲۰۲۲ سرمایه‌گذاری‌های گسترده‌ای را روی بنادر خود انجام داده و به‌تازگی نیز بندر حمد را افتتاح کرده است. کیفیت بنادر قطر به‌گونه‌ای است که این کشور توانسته با کسب نمره ۶/۵ در جایگاه هفدهم دنیا بدین لحاظ قرار بگیرد.

کشور کوچک بحرین نیز با کسب نمره ۱/۵ در رتبه سی‌ام دنیا قرار گرفته است. کیفیت بنادر ایران در مقایسه با کیفیت دو زیرساخت جاده‌ای و ریلی اندکی شرایط بهتری دارند چراکه نمره ایران در این زمینه حدود ۱/۴ است و همین عامل باعث شده کشورمان بدین لحاظ در جایگاه ۷۱ دنیا قرار بگیرد.

وضعیت نامناسب ایران در زیرساخت‌های هوایی

قطر همچنان در زیرساخت‌های حمل‌ونقل هوایی جدی‌ترین تعقیب‌کننده امارات در خاورمیانه است. این دو کشور آنقدر به لحاظ زیرساخت‌های حمل‌ونقل هوایی خوب هستند که توانسته‌اند پا به پای کشورهای توسعه‌یافته در این زمینه قدم بردارند و خود را در میان ۱۰کشور برتر دنیا ازاین نظر قرار دهند.

همین خوب بودن کیفیت زیرساخت‌های حمل‌ونقل هوایی باعث شده امارات و قطر به‌ترتیب نمره‌های ۶/۶ و ۳/۶ از هفت را کسب کنند و حائز رتبه‌های سوم و ششم در دنیا باشند. فاصله کشور سوم یعنی آذربایجان با کشور اول از نظر نمره‌ای حدود یک نمره و به لحاظ رتبه‌ای حدود ۲۱رتبه است.

نمره‌ کیفیت زیرساخت‌های حمل‌ونقل هوایی آذربایجان در گزارش سال ۲۰۱۷، ۶/۵ و رتبه این کشور در دنیا بیست‌و چهارم است. ایران در این زیرساخت تنها از کشورهای کویت، قرقیزستان و یمن بالاتر است و می‌توان گفت وضعیت کشور ما در زیرساخت‌های حمل‌ونقل هوایی اصلا خوب نیست. این خوب نبودن با نمره ۷/۳ و رتبه صدوپنجم دنیا همراه شده است. ایران در این زمینه با کشورهای اول چشم‌انداز فاصله بسیار زیادی دارد.

وضعیت نامناسب زیرساخت

همانگونه که از داده‌های این گزارش نمایان است کشور ما در زیرساخت‌های مربوط به حمل‌ونقل به هیچ عنوان حال و روز مساعدی ندارد و همین امر می‌تواند روی رقابت‌پذیری کسب‌‌وکارهای ایرانی در سطح بین‌المللی تاثیر بسیار زیادی بگذارد.

این درحالی است که در ۱۰سال اخیر درآمدهای نفتی بسیار زیادی نصیب ایران شده اما متاسفانه این درآمدها برای بهبود کیفیت زیرساخت‌ها صرف نشده است. البته اعمال تحریم‌های بین‌المللی نیز در وضعیت زیرساخت‌های حمل‌ونقل بی‌تاثیر نبوده است.

امید است مسئولین توجه بیشتری به بهبود کیفیت زیرساخت‌های حمل‌ونقل کشوری داشته باشند تا حداقل در سال ۱۴۰۴ فاصله کشورمان در کیفیت زیرساخت‌های حمل‌ونقل با کشورهای حاضر در این سند کمتر شود.