صنعت خودرو ایران این روزها شرایط متفاوتی را تجربه می‌کند؛ از یک سو، این صنعت در انتظار آزادسازی قیمت‌هاست و ازسوی‌دیگر، بحث واردات خودروهای دست‌دوم شرایط متفاوتی را برای این صنعت رقم زده است. بازار خودرو نیز طی شش‌ماه گذشته با وعده واردات، در رکود کامل قرار گرفته است. اگر واردات انجام شود و تولید نیز بالا برود، انتظار کاهش قیمت در بازار منطقی است. اما اگر واردات انجام نشود و در حد حرف و شعار باقی بماند، در صورت افزایش تولید هم شاهد افزایش قیمت در بازار خواهیم بود. در این شرایط، واردات هرگونه خودرویی به مسیری می‌رود که مورد انتظار سیاستگزاران نخواهد بود. وزیر صمت جدید از ابتدای روی کار آمدن درخصوص واردات و تولید خودروهای برقی و ایجاد تغییر در صنعت خودرو صحبت کرده است. با این‌حال، بسیاری از کارشناسان بر این عقیده هستند که این مورد هم بیشتر شبیه وعده بوده و برای برقی کردن صنعت و بازار خودرو ایران راه بسیار درازی در پیش است.
در خصوص وضعیت بازار و صنعت خودرو و همچنین تاثیر واردات خودروهای دست‌دوم بر این دو بخش مهم، با بابک صدرایی، کارشناس و فعال حوزه خودرو به گفت‌وگو پرداختیم.
وضعیت صنعت خودرو را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
تولید در سال جاری نسبت به سال گذشته روبه افزایش بوده، تمام تلاش بر این است که نسبت عرضه با تقاضا برابر شود. این هم در بخش خصوصی و هم در بخش دولتی دیده می‌شود. در این میان، هر اندازه قیمت‌ها از شکل دستوری خارج شود و به سمت واقعی شدن پیش برود، انگیزه تولید برای هر دو بخش بیشتر می‌شود. بحث دیگر این است که تولید ما زمانی با تقاضای کاذب همراه بود که بیشتر برای حفظ ارزش پول از طرف دلالان و برخی سرمایه‌گذاران انجام می شد. این تقاضا در حال کاهش است و در سال جاری بیشتر تقاضا برای خریداران و نیازمندان واقعی خودرو است. اگر روند تولید به همین شکل ادامه داشته باشد، نسبت بین تقاضا و عرضه نزدیک می‌شود. بر این اساس، می‌توان گفت که دو عامل اتفاق افتاده؛ اول این‌که تولید نسبت به سال گذشته بیشتر شده و از سوی دیگر تقاضاهای دلالی و تقاضاهایی که برای حفظ ارزش پول انجام می‌شد، با ریزش قیمت‌ها در بازار خودرو، کمتر شده است. بنابراین بازار به سمت تعادل بیشتری می‌رود.
آیا کشمکش قیمتی که از ابتدای سال بین شورای رقابت و خودروسازان وجود داشته است، تاثیری بر تولید خواهد داشت؟
به‌طور قطع، قیمت‌گذاری دستوری تاثیر خواهد گذاشت؛ زمانی‌که قیمت‌گذاری دستوری شود، نحوه توزیع خودرو مختل می‌شود و انگیزه‌های شرکت‌ها برای سرمایه‌گذاری و توسعه کاهش پیدا می‌کند. همان‌طور که شاهدیم؛ بازار خودرو از ابتدای سال تا امروز در رکود بی‌سابقه‌ای به سر می‌برد. اخبار مختلفی که از مسائل بین‌المللی و همچنین واردات خودرو می‌آید، در کنار نوبت‌دهی سامانه فروش به همه متقاضیان خودرو، این بازار را در رکود فرو برده و از تقاضا کاسته شده است.
برخی خریداران هم منتظرند چنان‌چه انتظار آنها برآورده شود، به سمت بازار جدید خودروهای وارداتی بروند و در غیر این صورت دوباره به سمت همین بازار بیایند که در آن صورت تقاضا افزایش پیدا می‌کند و قیمت دوباره بالا می‌رود.
این است که قیمت‌گذاری دستوری در درازمدت مکانیزم موثر و ثمربخشی نخواهد بود و درنهایت به ضرر مردم و خودروسازان است. این شیوه، سیستم‌های توسعه و انگیزه‌های سرمایه‌گذاری را از بین می‌برد. زیرا اکنون تمرکز خودروسازان بر بحث‌ها و سودهای کوتاه‌مدت است تا خود را از این مهلکه دور کنند.
آیا واردات خودروهای دست‌دوم باعث کاهش انگیزه خودروسازان خصوصی و دولتی شده است؟
تصور من این است که با توجه به ساختار اقتصاد و بازار کشور، برنامه‌ریزی‌ها باید به‌گونه‌ای باشد که همه سهم خود را از بازار بگیرند. درحال‌حاضر خودروسازان دولتی هم به بحث خودروهای دست‌دوم ورود کرده‌اند. همین موضوع نشان می‌دهد همه به دنبال این هستند که از تعداد محدود خودروهای وارداتی کسب سود کنند تا بتوانند بخش کوچکی از ضرر خود را جبران کنند و با واردات خودرو سودهای کلانی به دست بیاورند. اما ساختار روانی واردات، این شبهه را ایجاد کرده که واردات خودرو در ایران هیچ موقع یک جریان متداول و پایدار نخواهد بود و بعد از چند سال این واردات به بهانه‌هایی ممنوع می‌شود. بر این اساس، این بار شرکت‌های واردکننده با کمترین هزینه و سرمایه‌گذاری و حداقل هزینه‌های تبلیغات و بازاریابی، به دنبال سود حداکثری هستند. همین طرز فکر باعث می شود بازار آنها از خودروهای تولیدی مجزا شود.
آیین‌نامه واردات خودرو را چگونه ارزیابی می‌کنید؟ این آیین‌نامه چه تاثیری بر بازار خواهد داشت؟
این کار بسیار پرریسک است که ارز کشور را خارج کرده و خودروهایی را وارد می‌کنند که نظارتی بر آنها وجود ندارد. دولت به این نتیجه رسیده که در شرایط فعلی ورود خودرو صفرکیلومتر به دلیل تحریم بسیار سخت است و برای آن‌که حساسیتی روی نمایندگی‌ها و خودروهای وارداتی ایجاد نشود، به دنبال خودروهای کارکرده است. حتی اگر نمایندگی هم بخواهد از کشورهای اطراف به ما خودرو بدهد، به دلیل تحریم‌ها بسیار دست به عصا و محافظه‌کارانه عمل می‌کند و هرگز 10هزار دستگاه خودرو را به ما نمی‌دهد.
به همین دلیل، دولت خودرو مشابه صفر را با کارکرد کم از کشورهای اطراف می‌آورد تا حساسیتی ایجاد نکند. به نظر من بیشتر قصد دارد جو روانی ایجاد کند و بگوید می‌خواهم تمام موانع را بردارم و خودرو وارد کنم تا از این طریق بتواند بازار خود را در مقابل عوامل تورمی که در کشور به وجود می‌آید، کنترل کند. البته باید این موضوع را هم مدنظر قرار داد که در کشورهای اطراف هم با توجه به وضعیت بازار خودروهای جهانی، خودرو دیر تحویل داده می‌شود.
همچنین به دلیل مسائل ناشی‌از جنگ روسیه و اوکراین، در اکثر کشورها علاقه به خودروهای کارکرده افزایش پیدا کرده و این طور نیست که بتوانیم با سرعت تعداد زیادی خودرو دست‌دوم وارد کشور کنیم. اما قطعا تعدادی خودرو دست دوم می‌آید. هدف دولت این است که تمام موانع را بردارد تا بازار را از نظر روانی کنترل کند.
مثلا در زمینه واردات خودروهای صفر گفته می‌شود که شش ماه است برخی خودروها در گمرک مانده‌اند و استاندارد همکاری نمی‌کند. حالا دولت می‌خواهد در این قضیه برعکس عمل کند و نظارت را از روی همه موارد بردارد تا این خودروها سریع به بازار برسند و این سبد تاثیر بیشتری بر بازار داشته باشد و از این طریق نشان دهد در مهار تورم و کنترل قیمت خودرو موفق بوده است.
