وضعیت ماشین‌آلات معدنی و خودروهای معدنی، عمرانی و راهسازی در ایران به‌طور کلی متغیر است و به عوامل مختلفی مانند سیاست‌ها، اقتصاد، فناوری و نیازهای بازار بستگی دارد. تمام این عوامل در کنار مشکلات تحریمی، باعث شده است تا به‌رغم حضور بزرگ‌ترین تولیدکننده خودروهای معدنی و راهسازی در کشور، بازار این خودروها رها شده و پاسخ درخوری به تقاضای این خودروها داده نشود که مسیر واردات به کشور را باز می‌کند.
به‌تازگی نیز یکی از نمایندگان مجلس شورای اسلامی در دفاع از نیاز کشور به واردات این خودروها مدعی شده است که تولیدکنندگان داخلی گرچه به تولید این ماشین‌آلات ادامه می‌دهند، اما این تولید به میزان نیاز کشور و به فوریت انجام نمی‌شود. این در حالی است که هپکو به‌عنوان بزرگ‌ترین تولیدکننده ماشین‌آلات عمرانی و معدنی با عبور از فراز و نشیب‌های بسیار در سال‌های اخیر، جهش ۱۳۱درصدی در ارزش افزوده و رشد ۷۹درصدی در عرضه را به ثبت رسانده است.
رشد ۱۳۱درصدی فروش در هپکو
شرکت هپکو در سالی که پشت سرگذاشت، موفق شد با انعقاد قراردادهای فروش انواع ماشین‌آلات تولیدی خود به ارزش حدود ۳۳هزار میلیارد ریال، رشد چشمگیر ۱۳۱درصدی را نسبت به سال پیش در شاخص مبالغ فروش رقم بزند.
نگاهی به آمارهای قبلی فروش هپکو نشان می‌دهد که این شرکت در سال ۱۴۰۱ توانسته بود بیش‌از ۱۴هزار و ۲۰۰میلیارد ریال از محصولات خود را طی قراردادهای منعقده با مشتریان به فروش برساند که کمتر از نیمی از ارزش فروش آن در سال ۱۴۰۲ بوده و درواقع هپکو در سال گذشته رشد حدود ۲.۳ برابری در شاخص مبلغی فروش خود رقم زده است.
هپکو همچنین در سال گذشته تعداد ۶۲۱ دستگاه از محصولات خود را در قالب قراردادهای منعقده قطعی به فروش رسانده و در این بخش نیز شاهد رشد ۷۹درصدی نسبت‌به سال پیش از آن (۱۴۰۱) هستیم نشان می‌دهد تعداد ۳۴۶ دستگاه در مدت مشابه و کمی بیش از نصف این حجم و تعداد بوده است.
ارجحیت واردات ماشین‌آلات به محصولات داخلی
رشد تولید در شرکتی مانند هپکو که چند سالی را درگیر تغییرات گسترده بود و به دلیل مشکلات ناشی از پاسکاری بین بخش دولتی و خصوصی، مجبور به توقف تولید شده بود، نشان از آن دارد تولیدکنندگان داخلی با حمایت‌های دولتی و برنامه‌ریزی درست برای تولید و عرضه می‌توانند سهم بزرگی از بازار داخلی کشور داشته باشند.
با این‌حال، به نظر می‌رسد بسیاری از مسئولان به بهانه‌های مختلف، واردات مدل‌های خارجی را به توسعه و سهم‌خواهی محصولات داخلی ترجیح می‌دهند.
در همین راستا نیز سیدجواد حسینی‌کیا اظهار کرد: «هرچند تولیدکنندگان ماشین‌آلات معدنی داخلی توان تولید دارند، اما فعلا این تولید به میزان نیاز کشور نیست درواقع تولیدکنندگان نمی‌توانند نیاز داخل را با فوریت تامین کنند.»
نماینده مردم سنقر در مجلس شورای اسلامی در این خصوص بیان کرده است: «باید برای تامین نیاز داخل اجازه واردات ماشین‌آلات معدنی به‌صورت محدود داده شود تا تولیدکنندگان داخلی ناچار به رقابت با همتایان خارجی خود شوند و بدانند درصورتی‌که دیر بجنبند و کالای گران به مردم تحویل دهند، رقیب بازار را به دست می‌گیرد.»
این نماینده مردم در مجلس یازدهم در تشریح مزیت دیگر واردات ماشین آلات معدنی، بیان کرد: «این واردات موجب موجب می‌شود کیفیت محصولات داخلی ارتقا یابد.»
موانع اصلی توسعه صنعت ماشین‌آلات
با آن‌که برخی تولیدکنندگان داخلی ماشین‌آلات معدنی و عمرانی، ید طولایی در مسیر تولید دارند، اما مشکلات ناشی از اقتصاد ضعیف و روابط بین‌المللی گزینشی و محدود، باعث شده است این صنعت به فراخور سابقه فعالیت خود، امکان رشد و توسعه نداشته باشند.
به این مسائل باید موضوعاتی همچون عدم مدیریت هزینه‌های تولید، نبود سرمایه‌گذاری در صنعت و سیاست‌گذاری‌های دولتی را هم اضافه کرد.
به‌روز نبودن برخی ماشین‌آلات معدنی و عدم دسترسی به فناوری‌های جدید می‌تواند به کاهش کارآیی و توانایی تولید در معادن ایران منجر شود و نیاز به مدل‌های وارداتی را بیش‌از پیش نشان دهد. این در حالی است که بهبود بهره‌وری و کاهش هزینه‌های تولید از طریق به‌کارگیری ماشین‌آلات مدرن و به‌روز می‌تواند به توسعه صنعت معدن در ایران کمک کند.
با این‌حال، کمبود سرمایه‌گذاری در صنعت معدن و نبود اعتبارات کافی مانع از بهبود و به‌روزرسانی ماشین‌آلات معدنی در ایران شده است. همچنین تدوین سیاست‌های دولتی موثر و پشتیبانی مالی از صنعت معدنی می‌تواند به بهبود وضعیت ماشین‌آلات معنی در ایران کمک کند.
