در سال‌های اخیر، صنعت خودرو ایران با چالش‌های متعددی مواجه بوده است. از یک‌سو، انحصار و عدم‌رقابت در این صنعت باعث کاهش کیفیت و افزایش قیمت خودروها شده و ازسوی‌دیگر، تحریم‌ها و محدودیت‌های اقتصادی، ورود برندهای خارجی را به بازار دشوار کرده است.
مهدی خسروشاهی، فعال و کارشناس حوزه خودرو در گفت‌وگو با روزنامه «دنیای‌خودرو» به تحلیل وضعیت کنونی صنعت خودرو ایران پرداخت و بر لزوم تغییر سیاست‌های دولتی برای ارتقای کیفیت و رقابت‌پذیری تاکید کرد. وی با اشاره به دلایل انحصار در این صنعت، کیفیت پایین خودروهای داخلی و محدودیت‌های واردات، گفت: «دولت باید از رویکرد حمایت مطلق به سمت ایجاد رقابت و تسهیل ورود برندهای خارجی حرکت کند.»
خسروشاهی همچنین به مشکلات صنعت قطعه‌سازی و عدم تحقق استانداردهای جهانی اشاره کرد و افزود: «وابستگی به واردات مواد اولیه و فناوری، مانع اصلی توسعه این صنعت است.»
وی در ادامه، ضرورت برنامه‌ریزی برای توسعه خودروهای برقی و زیرساخت‌های مرتبط را نیز مورد بررسی قرار داد و گفت: «ایران هنوز استراتژی مشخصی برای این حوزه ندارد و نیاز به سرمایه‌گذاری‌های کلان دارد.»
این کارشناس حوزه خودرو در نهایت، تاکید کرد برای بهبود وضعیت صنعت خودرو، شفافیت مالی و نظارت بیشتر بر عملکرد شرکت‌ها ضروری است تا اعتماد عمومی به این صنعت افزایش یابد و مصرف‌کنندگان بتوانند محصولات باکیفیت‌تری را دریافت کنند.
چرا صنعت خودرو ایران با وجود دهه‌ها فعالیت، همچنان انحصاری باقی مانده و رقابت جدی با برندهای خارجی شکل نگرفته است؟
انحصار در صنعت خودرو ایران به دلایل مختلفی مانند حمایت‌های دولتی، سیاستگزاری‌های ناکارآمد و نبود فضای رقابتی ایجاد شده است. شرکت‌های خودروسازی داخلی عمدتا به پشتوانه حمایت‌های بی‌چون‌وچرای دولتی فعالیت می‌کنند و بازار مصرف ایران نیز به دلیل محدودیت‌های واردات خودرو تقریبا به‌طور کامل در اختیار این شرکت‌هاست. نبود رقبای جدی باعث شده است انگیزه‌ای برای ارتقای کیفیت یا کاهش هزینه‌ها وجود نداشته باشد. علاوه‌بر این، یکی از موانع بزرگ ورود برندهای خارجی، تحریم‌ها و محدودیت‌های اقتصادی است که باعث شده تعاملات بین‌المللی در این حوزه محدود شود. برای حل این مشکل، نیاز است که سیاستگزاران از رویکرد حمایت مطلق به سمت ایجاد رقابت و تسهیل ورود برندهای خارجی حرکت کنند. این امر می‌تواند هم کیفیت محصولات داخلی را ارتقا دهد و هم به سود مصرف‌کننده باشد.
چرا با وجود افزایش مداوم قیمت‌ها، کیفیت خودروهای داخلی همچنان پایین است؟
کیفیت پایین خودروهای داخلی ناشی از چند عامل اساسی است. یکی از مهم‌ترین دلایل، تمرکز بر کاهش هزینه‌ها به‌جای بهبود طراحی و مهندسی خودروها است. شرکت‌های خودروسازی داخلی به دلیل نبود رقابت، تمرکز خود را بر تولید انبوه محصولات با حداقل کیفیت گذاشته‌اند تا سودآوری کوتاه‌مدت خود را تضمین کنند. این در حالی است که مصرف‌کنندگان با پرداخت هزینه‌های بالاتر انتظار دریافت محصولاتی با کیفیت و ایمنی بهتر دارند. از طرف دیگر، عدم سرمایه‌گذاری کافی در تحقیق‌وتوسعه نیز یکی از دلایل این وضعیت است. درحالی‌که خودروسازان جهانی بخشی قابل‌توجه از درآمد خود را به توسعه فناوری‌های جدید اختصاص می‌دهند، این امر در ایران به دلیل مشکلات مالی و نبود برنامه‌ریزی بلندمدت به شدت محدود بوده البته افزایش کیفیت نیازمند تغییر این نگرش و توجه به نیازهای مصرف‌کننده است.
چرا واردات خودروهای اقتصادی و رقابتی به ایران محدود شده است؟
واردات خودرو در ایران با قوانین و مقررات پیچیده و محدودکننده مواجه است که هدف آن‌ها حمایت از تولیدکنندگان داخلی بوده است. اما این سیاست‌ها به‌جای تقویت رقابت‌پذیری، باعث کاهش تنوع در بازار و افزایش قیمت خودروها شده است. بسیاری از خودروهایی که وارد می‌شوند، خودروهای لوکس هستند که به دلیل قیمت بالای خود تنها برای قشر محدودی قابل دسترسی هستند. یکی دیگر از دلایل محدودیت واردات، نرخ بالای تعرفه‌های گمرکی و سیاست‌های ارزی است. دولت برای کنترل خروج ارز، واردات خودرو را به‌شدت محدود کرده است. این امر باعث شده که مصرف‌کنندگان ایرانی از دسترسی به خودروهای اقتصادی و رقابتی محروم شوند و بازار خودرو به طور کامل در اختیار خودروسازان داخلی باشد.
چرا قیمت خودروهای داخلی به‌طور مداوم افزایش می‌یابد، اما کیفیت و خدمات پس از فروش تغییری نمی‌کند؟
یکی از دلایل اصلی افزایش قیمت خودروها، تورم اقتصادی و افزایش هزینه‌های تولید است. اما این موضوع به تنهایی نمی‌تواند توجیهی برای رشد قیمت‌ها باشد، زیرا بسیاری از خودروهای داخلی همچنان با کیفیت پایین تولید می‌شوند و خدمات پس از فروش نیز در سطح استانداردهای جهانی نیست. در نبود رقابت واقعی، شرکت‌های خودروسازی داخلی از مزیت انحصار استفاده می‌کنند و قیمت‌ها را افزایش می‌دهند. این در حالی است که مصرف‌کننده عملا چاره‌ای جز خرید این محصولات ندارد. برای بهبود وضعیت، باید نظام قیمت‌گذاری به‌گونه‌ای اصلاح شود که کیفیت و رضایت مصرف‌کننده در اولویت قرار گیرد. تثبیت دستوری قیمت خودرو در سال‌های اخیر، به کاهش هزینه‌های سربار خودروساز نینجامیده است و خودروسازان و قطعه‌سازان به‌جای حرکت به سمت تولید اقتصادی و کاستن از هزینه‌های سربار، از کیفیت خود کاسته‌اند.
آیا ایران برنامه‌ای برای صادرات خودروهای داخلی به بازارهای جهانی دارد؟
صادرات خودروهای ایرانی به دلیل مشکلات کیفیتی و عدم تطابق با استانداردهای بین‌المللی همواره محدود بوده است. با این‌حال، برنامه‌هایی برای ورود به بازارهای کشورهای در حال توسعه یا کمتر توسعه‌یافته مطرح شده است. این بازارها معمولا تقاضای کمتری برای فناوری‌های پیشرفته دارند و خودروهای ایرانی می‌توانند با قیمت پایین‌تر وارد رقابت شوند. با این وجود، برای موفقیت در صادرات، ایران باید استانداردهای تولید خود را بهبود بخشد و همچنین با برندهای خارجی همکاری کند. توسعه خودروهای الکتریکی یا هیبرید نیز می‌تواند فرصتی برای جلب توجه بازارهای جهانی باشد. اما تحقق این اهداف نیازمند سرمایه‌گذاری‌های کلان و اصلاح سیاست‌های داخلی است.
چگونه دخالت دولت در صنعت خودرو بر رشد و نوآوری تاثیر گذاشته است؟
دولت نقش بسیار پر رنگی در صنعت خودرو ایران دارد که این موضوع هم مزایا و هم معایب خود را دارد. از یک‌سو، حمایت دولت باعث شده است که صنعت خودرو بتواند در شرایط تحریم و بحران‌های اقتصادی به فعالیت خود ادامه دهد.
از سوی دیگر، این دخالت‌ها باعث کاهش انگیزه خودروسازان برای نوآوری و افزایش کیفیت شده است. بهترین راهکار در این زمینه، کاهش تدریجی دخالت دولت و ایجاد فضای آزاد برای رقابت است. این امر می‌تواند منتج به بهبود کیفیت محصولات و افزایش نوآوری در صنعت شود.
چرا قطعه‌سازی ایران نتوانسته است به استانداردهای جهانی دست یابد؟
یکی از مشکلات اصلی قطعه‌سازی در ایران، وابستگی شدید به واردات مواد اولیه و فناوری است. بسیاری از قطعات کلیدی خودروها هنوز هم از کشورهای دیگر وارد می‌شوند و این موضوع باعث شده است که قطعه‌سازان داخلی نتوانند به استقلال کامل دست پیدا کنند. علاوه بر این، نبود حمایت کافی از قطعه‌سازان داخلی و رقابت ناعادلانه با قطعات وارداتی باعث شده که توسعه این صنعت با چالش‌های زیادی مواجه باشد. برای حل این مشکل، نیاز به برنامه‌ریزی بلندمدت و سرمایه‌گذاری در بخش تحقیق‌وتوسعه است.
آیا ایران استراتژی مشخصی برای توسعه خودروهای برقی و زیرساخت‌های مرتبط دارد؟
خودروهای برقی به‌عنوان آینده صنعت خودرو شناخته می‌شوند، اما ایران در این زمینه هنوز برنامه‌ریزی مشخص و جامعی ارائه نکرده است. برخی شرکت‌های خودروسازی داخلی پروژه‌هایی برای تولید خودروهای برقی آغاز کرده‌اند، اما این پروژه‌ها عمدتا در مرحله آزمایشی باقی مانده‌اند.
برای توسعه این بخش، نیاز است که زیرساخت‌های لازم مانند ایستگاه‌های شارژ و شبکه‌های توزیع انرژی توسعه یابند. همچنین حمایت‌های دولتی از تولید و واردات خودروهای برقی می‌تواند گامی موثر در این مسیر باشد.
چرا شفافیت مالی در شرکت‌های خودروسازی وجود ندارد؟
نبود شفافیت مالی در شرکت‌های خودروسازی یکی از دلایل اصلی عدم اعتماد عمومی به این صنعت است. بسیاری از مردم معتقدند که قیمت‌گذاری خودروها به‌طور غیرشفاف انجام می‌شود و هزینه‌های واقعی تولید مشخص نیست. برای حل این مشکل، نیاز است که اطلاعات مالی شرکت‌ها به‌صورت عمومی منتشر شود و نهادهای نظارتی بر عملکرد آن‌ها نظارت بیشتری داشته باشند. این امر می‌تواند باعث افزایش اعتماد عمومی و بهبود عملکرد شرکت‌ها شود.
