امیر حسن کاکایی، استاد دانشگاه علم و صنعت، در گفت‌وگو با روزنامه «دنیای‌خودرو» به‌بررسی چالش‌ها و فرصت‌های پیش‌روی صنعت‌خودرو ایران پرداخته است. او به تاثیر نوسانات نرخ ارز و کمبود منابع مالی بر این صنعت و همچنین عقب‌ماندگی تکنولوژیک آن اشاره می‌کند. در ادامه، کاکایی به بررسی ابعاد مختلف این چالش‌ها و فرصت‌های پیشرو پرداخت و راهکارهایی برای بهبود وضعیت صنعت‌خودرو ایران ارائه داده است.
نوسانات شدید نرخ ارز به‌ویژه تفاوت‌های فاحش بین نرخ‌های نیمایی و آزاد، چه تاثیرات عمیقی بر ساختار هزینه‌ای و قیمت تمام‌شده محصولات در صنعت‌خودرو ایران دارد؟ آیا این نوسانات می‌تواند منجر به تغییرات بنیادی در سیاست‌های تولیدکنندگان شود؟
نوسانات نرخ ارز در صنعت‌خودرو ایران تاثیرات عمیق و گسترده‌ای دارد. بخش عمده‌ای از مواد اولیه، قطعات الکترونیکی و ماشین‌آلات تولید خودرو از خارج وارد می‌شود و به همین دلیل هر تغییر کوچک در نرخ ارز، هزینه‌های تولید را به‌طور قابل توجهی افزایش می‌دهد. به‌ویژه با افزایش نرخ ارز آزاد، تولیدکنندگان مجبور به‌تامین قطعات از بازارهای بین‌المللی با قیمت‌های بالاتر می‌شوند که این امر در نهایت بر قیمت نهایی خودرو تاثیر می‌گذارد.
از طرفی، این افزایش هزینه‌ها تولیدکنندگان را در موقعیت سختی قرار می‌دهد و بسیاری از آن‌ها به‌دلیل عدم ثبات نرخ ارز و هزینه‌های بالا، نمی‌توانند برنامه‌ریزی‌های بلندمدت انجام دهند. در این شرایط، سیاست‌های تولیدی به‌جای تمرکز بر ارتقای کیفیت و نوآوری، بیشتر بر تطابق با شرایط کوتاه‌مدت و حفظ حداقل سود ممکن متمرکز می‌شود. این وضعیت موجب رکود در بازار و کاهش تقاضا می‌شود که در نتیجه آن، صنعت‌خودرو وارد یک چرخه معیوب می‌شود.
مشکلات نظام بانکی و محدودیت‌های مالی در تامین منابع مورد نیاز صنعت‌خودرو، چگونه به بحران‌های کنونی دامن زده و در نهایت مانع از توسعه پایدار این صنعت می‌شود؟
نظام بانکی ایران با مشکلات عمیقی روبه‌رو است که به‌طور مستقیم بر صنعت‌خودرو تاثیر می‌گذارد. درحالی که خودروسازان به‌سرمایه‌گذاری و تامین منابع مالی نیاز دارند، دسترسی به‌تسهیلات بانکی محدود و نرخ سود تسهیلات بسیار بالاست. بانک‌ها به‌دلیل مشکلات اقتصادی کلان و ریسک‌های موجود، تمایلی به‌ارائه تسهیلات بلندمدت یا سرمایه‌گذاری در پروژه‌های صنعتی ندارند.
این وضعیت به‌ویژه برای صنایع سرمایه‌بر مانند خودروسازی که نیازمند سرمایه در گردش بالا هستند، یک مانع بزرگ است. علاوه‌بر این، تسهیلاتی که ارائه می‌شود معمولا با شرایط سخت و نرخ سود بالا همراه است که برای تولیدکنندگان اقتصادی نیست. در نتیجه، صنعت‌خودرو در تامین منابع مالی برای نوسازی خطوط تولید یا توسعه محصولات جدید با مشکلات جدی روبه‌رو می‌شود و این امر به‌رکود و تنگناهای مالی در این صنعت دامن می‌زند.
آیا صنعت‌خودرو ایران از نظر تکنولوژی عقب‌مانده است و درصورت وجود این عقب‌ماندگی، چه اقداماتی می‌تواند برای جبران آن انجام شود؟ آیا می‌توان این فاصله را در شرایط فعلی با توجه به تحریم‌ها و محدودیت‌ها کاهش داد؟
صنعت‌خودرو ایران در مقایسه با سایر کشورها از نظر تکنولوژیکی در وضعیت عقب‌مانده‌ای قرار دارد. یکی از دلایل اصلی این عقب‌ماندگی، انزوای طولانی‌مدت از بازارهای جهانی و عدم انتقال واقعی فناوری‌های نوین به صنعت‌خودرو کشور است. در دوره‌هایی که امکان همکاری با برندهای جهانی وجود داشت، عمده فعالیت‌ها به‌مونتاژ محصولات محدود شد و در نتیجه زیرساخت‌های لازم برای توسعه فناوری‌های بومی در کشور شکل نگرفت.
علاوه‌بر این، تحریم‌ها به‌شدت دسترسی به تکنولوژی‌های جدید و سرمایه‌گذاران خارجی را محدود کرده است. با این حال، اگر نهادهای سیاست‌گزار در کشور به یک برنامه جامع و بلندمدت برای ارتقای سطح فناوری در صنعت‌خودرو دست یابند و شرایطی را برای ورود سرمایه‌گذاران خارجی فراهم کنند، این عقب‌ماندگی قابل جبران است. اما در شرایط فعلی و با ادامه تحریم‌ها، جبران این فاصله در کوتاه‌مدت بسیار دشوار است. برای برطرف کردن این مشکل، ایران نیازمند یک جهش فناورانه است که می‌تواند از طریق ایجاد اکوسیستم‌های نوآوری، حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان و توسعه ظرفیت‌های تحقیق و توسعه داخلی تحقق یابد.
تحریم‌ها چه تاثیراتی بر تولید و کیفیت خودروهای داخلی داشته‌اند و در بلندمدت چگونه می‌توان از این آسیب‌ها کاست؟
تحریم‌ها تاثیرات منفی بسیاری بر صنعت‌خودرو ایران گذاشته‌اند. نخستین و مهم‌ترین اثر، محدودیت‌های شدید در واردات قطعات و مواد اولیه است که به‌طور مستقیم بر کیفیت تولیدات داخلی تاثیر می‌گذارد. به‌دلیل مشکلات ناشی از تحریم‌ها، خودروسازان داخلی قادر به‌تامین قطعات با کیفیت بالا از خارج نیستند و همین امر سبب کاهش کیفیت خودروها و عدم‌توانایی رقابت در بازارهای جهانی شده است.
همچنین، تحریم‌ها ورود فناوری‌های نوین و همکاری با شرکت‌های خارجی را محدود کرده است، بنابراین صنعت‌خودرو ایران از نظر تکنولوژیکی با عقب‌ماندگی مواجه است. در بلندمدت، برای کاهش آثار منفی تحریم‌ها، ایران نیازمند بهبود روابط سیاسی و اقتصادی با کشورهای دیگر، افزایش همکاری‌های بین‌المللی و سرمایه‌گذاری در تحقیق و توسعه داخلی است.
برای بهبود وضعیت صنعت‌خودرو ایران و کاهش وابستگی به تحریم‌ها و نوسانات ارزی، چه راهکارهای مشخصی را پیشنهاد می‌کنید؟
برای بهبود وضعیت صنعت‌خودرو ایران، باید اقدامات گسترده و اساسی انجام شود. نخستین قدم اصلاحات در نظام بانکی است. ارائه تسهیلات با نرخ مناسب و در دسترس برای تولیدکنندگان، به‌خصوص در قالب تسهیلات بلندمدت، می‌تواند به رفع مشکلات مالی کمک کند.
همچنین جذب سرمایه‌گذاران خارجی از طریق ایجاد یک محیط اقتصادی پایدار و جذاب می‌تواند تکنولوژی‌های نوین را به‌کشور وارد کند. در کنار این اقدامات، سرمایه‌گذاری در تحقیق و توسعه و تقویت بخش‌های بومی به‌ویژه در حوزه طراحی و تولید قطعات می‌تواند به‌ارتقای کیفیت محصولات کمک کند.
علاوه‌بر این، تربیت نیروی انسانی متخصص در بخش‌های مهندسی و تحقیق و توسعه باید در اولویت قرار گیرد.
اگر این اقدامات به‌درستی پیاده‌سازی شوند، صنعت‌خودرو ایران می‌تواند در آینده‌ای نزدیک به خودکفایی دست یابد و در بازارهای جهانی رقابتی شود.
با توجه به تاکید شما بر ضرورت تغییر در سیاست‌های صنعتی و واردات خودرو، آیا شما معتقدید صنعت‌خودرو ایران می‌تواند به سمت تولید خودروهای برقی و هیبرید حرکت کند؟
چه موانعی برای این تحول وجود دارد و چگونه می‌توان این موانع را برطرف کرد؟
تحول به‌سمت خودروهای برقی و هیبرید یکی از مهم‌ترین روندهای جهانی است که صنعت‌خودرو ایران باید به آن توجه ویژه‌ای داشته باشد. اگرچه در شرایط کنونی، زیرساخت‌های لازم برای تولید این نوع خودروها در ایران فراهم نیست، اما با توجه به‌روند تغییرات جهانی، ایران باید به‌تدریج خود را برای این تغییرات آماده کند. مهم‌ترین مانع در این مسیر، محدودیت‌های فناوری و زیرساختی است که شامل تامین قطعات مخصوص خودروهای برقی و شبکه‌های شارژ است.
برای برطرف کردن این موانع، ابتدا باید به‌تحقیق و توسعه در زمینه فناوری خودروهای برقی توجه بیشتری شود. در این راستا، همکاری با شرکت‌های بین‌المللی می‌تواند بسیار کمک‌کننده باشد. علاوه‌بر این، سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های شارژ و تامین قطعات خودروهای برقی از داخل کشور می‌تواند در بلندمدت صنعت‌خودرو ایران را به‌سمت تولید خودروهای سبز و سازگار با محیط‌زیست هدایت کند.
با توجه به مشکلات اقتصادی و تحریم‌ها، برخی از خودروسازان داخلی به‌دنبال تولید خودروهای ارزان‌قیمت برای پاسخگویی هرچه بیشتر و بهتر به تقاضای بازار هستند. آیا این رویکرد می‌تواند به پایدار شدن صنعت‌خودرو کمک کند یا ممکن است مشکلات جدیدی به همراه داشته باشد؟
تولید خودروهای ارزان‌قیمت می‌تواند در کوتاه‌مدت برای پاسخگویی به نیاز بازار مفید باشد، اما این رویکرد باید با دقت و برنامه‌ریزی انجام شود. اگر خودروسازان تنها بر تولید خودروهای ارزان‌قیمت تمرکز کنند و از کیفیت و نوآوری غافل شوند، ممکن است این رویکرد در بلندمدت به یک بحران جدید در صنعت‌خودرو تبدیل شود. کیفیت پایین محصولات می‌تواند رضایت مشتریان را کاهش دهد و در نتیجه به اعتبار خودروسازان آسیب وارد کند.
به‌علاوه، وارد آوردن فشار روی قیمت خودرو می‌تواند به‌کاهش سودآوری و حتی ورشکستگی برخی از شرکت‌ها منجر شود. بنابراین پیشنهاد می‌شود به‌تولید خودروهای ارزان‌قیمت درکنار تلاش برای بهبود کیفیت و افزایش بهره‌وری توجه شود. در این راستا، خودروسازان باید از نوآوری‌های فنی و بهینه‌سازی تولیدات بهره‌مند شوند تا هم‌زمان با کاهش هزینه‌ها، محصولات با کیفیت به بازار عرضه کنند.
آینده صنعت‌خودرو را چگونه ارزیابی می‌کنید و در صورت ادامه روند فعلی، این صنعت چه چشم‌اندازهایی خواهد داشت؟
آینده صنعت‌خودرو ایران به‌شدت وابسته به اصلاحات ساختاری و اقتصادی است. اگر دولت و نهادهای مرتبط بتوانند به یک برنامه جامع و پایدار دست یابند که شامل بهبود شرایط اقتصادی، جذب سرمایه‌گذاری خارجی و تقویت زیرساخت‌های تحقیق و توسعه باشد، می‌توان به آینده‌ای روشن امیدوار بود.
همچنین، با توجه به روند جهانی به‌سمت خودروهای الکتریکی و هوشمند، ایران باید به سمت نوآوری و به‌روز کردن فناوری‌های خود حرکت کند تا بتواند در بازارهای جهانی رقابتی باقی بماند. در نهایت، همکاری میان بخش‌های دولتی و خصوصی و همچنین ایجاد یک اکوسیستم حمایتی برای صنعت‌خودرو می‌تواند به رشد و توسعه پایدار این صنعت کمک کند. اگر این اقدامات به‌درستی پیاده‌سازی شوند، صنعت‌خودرو ایران می‌تواند به یک صنعت پیشرو در منطقه تبدیل شود و نه تنها نیازهای داخلی را تامین کند، بلکه به صادرات نیز بپردازد.
