اتوبوس‌های برقی وارداتی شهرداری که بعد از تاخیرهای بسیار بالاخره هفته گذشته وارد ناوگان تهران شد و در تعداد کمی و تنها در یک خط کار خود را آغاز کرد، حالا با حاشیه جدیدی همراه شده که عملکرد شهرداری را بیش از پیش زیر سوال می‌برد. ماجرای جدید شهرداری و الکتروباس‌های وارداتی که در مرکز شهر به کار گرفته شده‌اند، از آنجا آغاز شد که این اتوبوس‌ها به‌رغم استفاده از پیشرانه الکتریکی، دود می‌کردند و آلایندگی‌هایی را وارد هوای شهر می‌کردند. این در حالی است که طی دو سال اخیر شهرداری اعلام کرده بود که با هدف کاهش آلاینده‌های زیست‌محیطی و بهبود ناوگان حمل‌ونقل عمومی پایتخت، اقدام به انعقاد قراردادی کلان با یک شرکت چینی برای واردات اتوبوس‌های برقی کرده است.
این قرارداد که ارزش آن به حدود ۲میلیارد یورو تخمین زده می‌شود، از همان ابتدا به دلیل عدم شفافیت، انتخاب شرکتی با سابقه غیرمرتبط (گفته می‌شود یک شرکت ساختمانی) و نادیده گرفتن ظرفیت‌های تولید داخل، موردانتقاد قرار گرفت. اما افشای جزئیات جدید درباره این اتوبوس‌ها، ابعاد تازه‌ای به این جنجال افزوده است: برخلاف ادعای برقی بودن کامل این وسایل نقلیه، مشخص شده که این اتوبوس‌ها فاقد سیستم گرمایشی الکتریکی هستند و برای تامین گرمایش در فصل سرما از گازوئیل استفاده می‌کنند. این موضوع در کنار بی‌توجهی شهرداری به توانمندی شرکت‌های داخلی برای تولید اتوبوس‌های برقی، پرسش‌های جدی را درباره مدیریت شهری و اولویت‌های آن مطرح کرده است.
یک بام و دو هوای شهرداری تهران در خرید اتوبوس داخلی و چینی!
گفته می‌شود این اتوبوس‌ها با مشکل گرمایش همراه است و در این خودروها از هیترهای گازوئیلی استفاده می‌شود. عملکرد شهرداری در قبال خودروسازان داخلی و چینی، به یک بام و دو هوا تبدیل شده است. شهرداری در شرایطی اتوبوس‌های برقی چینی را با تمام حواشی وارد کشور کرده است که زمان خرید از خودروسازان داخلی، عملکرد متفاوتی از خود نشان می‌داد.
در همین راستا، یکی از ایراداتی که شهرداری تهران نسبت به اتوبوس‌های داخلی گرفت، پیمایش این خودروها با هر بار شارژ بود؛ موضوعی که خودروسازان داخلی مدعی هستند به دلیل تست این خودروها در گرم‌ترین روز سال اتفاق افتاده است. حالا اما در قرارداد چینی‌ها شفاف‌سازی کافی صورت نگرفته است و این اتوبوس‌ها با هیترهای گازوئیلی وارد کشور شده‌اند.
شهرداری تهران در شرایطی بدون تخصص کافی اتوبوس‌های چینی را وارد خطوط ناوگان پایتخت کرده که دیگر شهرداری‌های کشور از اتوبوس‌های داخلی استفاده کرده‌اند و نسبت به عقد قرارداد برای خریدهای چندین‌باره اقدام کرده‌اند.
تناقض در هدف‌گذاری؛ اتوبوس برقی یا منبع آلودگی جدید؟
هدف اصلی از خرید اتوبوس‌های برقی، کاهش آلودگی هوای تهران عنوان شده بود؛ شهری که در سال‌های اخیر به دلیل تراکم بالای خودروها و ناوگان فرسوده حمل‌ونقل عمومی، با بحران آلودگی مواجه است. اما استفاده از گازوئیل برای گرمایش این اتوبوس‌ها، عملا این هدف را زیر سوال می‌برد.
گازوئیل به‌عنوان یکی از سوخت‌های فسیلی با تولید دود و آلاینده‌های قابل‌توجه، نه‌تنها مزیت زیست‌محیطی اتوبوس‌های برقی را خنثی می‌کند، بلکه می‌تواند در فصل زمستان که آلودگی هوا به اوج خود می‌رسد، به تشدید این معضل منجر شود.
این تناقض آشکار نشان‌دهنده ضعف در طراحی قرارداد یا عدم نظارت دقیق بر مشخصات فنی اتوبوس‌های وارداتی است. آیا شهرداری تهران پیش از امضای قرارداد، از این ویژگی مطلع بوده یا این نقص پس از ورود اتوبوس‌ها کشف شده است؟ در هر دو حالت، این موضوع به ضعف مدیریت و عدم دقت در اجرای پروژه اشاره دارد.
نادیده گرفتن تولید داخل؛ فرصت‌سوزی یا سیاست عمدی؟
یکی از جنبه‌های جنجالی این قرارداد، بی‌اعتنایی شهرداری تهران به ظرفیت‌های داخلی است. شرکت‌های خودروساز ایرانی اعلام کرده‌اند که آماده تولید اتوبوس‌های برقی برای ناوگان حمل‌ونقل پایتخت هستند، اما به نظر می‌رسد شهرداری تمایلی به همکاری با آن‌ها ندارد. این در حالی است که تاکید بر تولید داخل می‌توانست هم به کاهش هزینه‌ها (به دلیل حذف هزینه‌های واردات و تعرفه‌ها) منجر شود و هم به تقویت اقتصاد ملی و ایجاد اشتغال کمک کند.
معاون مالی شهرداری تهران پیش‌تر مدعی شده بود که در کوتاه‌مدت امکان تامین اتوبوس‌های برقی از داخل وجود ندارد، اما این ادعا با اظهارات خودروسازان داخلی که از آمادگی خود خبر داده‌اند، در تضاد است. این عدم تمایل می‌تواند ریشه در مسائل مختلفی داشته باشد؛ از احتمال وجود منافع خاص در قرارداد با طرف چینی گرفته تا بی‌اعتمادی به کیفیت محصولات داخلی یا سرعت تولید آن‌ها.
با این‌حال، حتی اگر فرض کنیم که تولیدکنندگان داخلی در حال حاضر ظرفیت پاسخگویی کامل به نیاز تهران را ندارند، برنامه‌ریزی برای انتقال تکنولوژی (که در قرارداد با چین وعده داده شده، اما جزئیات آن مبهم است) می‌توانست به‌صورت موازی با حمایت از تولید داخل پیش برود. در عوض، انتخاب راهکار واردات انبوه، به نظر می‌رسد بیشتر یک تصمیم شتاب‌زده برای نمایش عملکرد باشد تا یک سیاست پایدار و آینده‌نگر.
پیامدهای عملکرد شهرداری در خرید الکتروباس‌های چینی
استفاده از گازوئیل در اتوبوس‌های برقی وارداتی نه‌تنها از نظر زیست‌محیطی یک عقب‌گرد محسوب می‌شود، بلکه اعتماد عمومی به مدیریت شهری را نیز خدشه‌دار می‌کند. هزینه بالای این قرارداد که گفته می‌شود ۲.۵برابر قیمت اتوبوس‌های معمولی است، در کنار این نقص فنی، این سوال را مطرح می‌کند که آیا این سرمایه‌گذاری کلان به نفع شهروندان تهران بوده یا صرفا یک پروژه نمایشی برای کارنامه‌سازی مدیران شهری است؟
ازسوی‌دیگر نادیده گرفتن تولیدکنندگان داخلی درحالی‌که آن‌ها آمادگی خود را اعلام کرده‌اند، می‌تواند به تعمیق شکاف بین بخش دولتی و صنعت داخلی منجر شود و فرصت‌های اقتصادی را از کشور خارج کند. در نهایت، این قرارداد و حواشی آن نشان‌دهنده نیاز مبرم به شفافیت، پاسخگویی و نظارت دقیق‌تر بر تصمیم‌گیری‌های کلان در مدیریت شهری است.
افشای جزئیات قرارداد، بررسی مستقل مشخصات فنی اتوبوس‌ها و پاسخگویی شهردار تهران، به انتقادات مطرح‌شده، می‌تواند گام‌هایی در جهت بازسازی اعتماد عمومی باشد. تا آن زمان، این اتوبوس‌های برقی که قرار بود نماد پیشرفت و پاکیزگی هوای تهران باشند، به استعاره‌ای از چالش‌های مدیریت شهری تبدیل شده‌اند؛ پروژه‌هایی پرهزینه، پرسروصدا و کم‌اثر.
