آلودگی هوا یکی از چالش‌های اصلی کلان‌شهرها به‌ویژه تهران محسوب می‌شود که بخش قابل‌توجهی از آن ناشی از فعالیت ناوگان حمل‌ونقل عمومی با سوخت فسیلی است. در راستای اجرای قانون هوای پاک و طرح جامع کاهش آلودگی هوا، شهرداری تهران اقدام به نوسازی ناوگان فرسوده حمل‌ونقل عمومی کرده و جایگزینی اتوبوس‌های دیزلی با اتوبوس‌های برقی را در دستور کار قرار داده است؛ گامی که قرار است با اجرای آن ۲۸۰۰ اتوبوس دیزلی از تهران حذف شوند و جای خود را به نمونه‌های الکتریکی بدهند. این اقدام که در ابتدا مثبت ارزیابی می‌شد، حالا با چالش‌هایی ازجمله سیستم گرمایش دیزلی مواجه شده و به‌رغم تمام مزایا، اما و اگرهایی را هم همراه داشته است.

جزئیات طرح برقی‌سازی ناوگان اتوبوس‌رانی

بر اساس اظهارات فاطمه کریمی، سرپرست شرکت کنترل کیفیت هوا با تبدیل ۲۸۰۰ دستگاه اتوبوس فرسوده دیزلی به برقی، گام بزرگی در جهت بهبود کیفیت هوای تهران برداشته شده است. این طرح که از تاریخ ۴اسفند ۱۴۰۳ در خط ویژه جمهوری اسلامی- بهارستان با حضور رئیس‌جمهوری رونمایی شد، بخشی از برنامه جامع کاهش آلودگی هوا و توسعه حمل‌ونقل عمومی پاک و یکپارچه است. اتوبوس‌های برقی با بهره‌گیری از باتری‌های پیشرفته، نیروی محرکه خود را تامین می‌کنند و به دلیل مزایای زیست‌محیطی و اقتصادی، به‌عنوان راه‌حلی پایدار برای کاهش آلودگی و ترافیک شهری شناخته می‌شوند.

تاثیر بر مصرف سوخت گازوئیل

یکی از مهم‌ترین دستاوردهای طرح‌های اینچنینی، صرفه‌جویی قابل‌توجه در مصرف گازوئیل است. به گفته کریمی، با جایگزینی ۲۸۰۰ اتوبوس دیزلی با مدل‌های برقی، سالانه بیش از ۲۰۵میلیون لیتر گازوئیل ذخیره می‌شود. این میزان صرفه‌جویی نه‌تنها از منظر اقتصادی حائزاهمیت است، بلکه وابستگی به سوخت‌های فسیلی را کاهش می‌دهد و به حفظ منابع انرژی کمک می‌کند.

گازوئیل به‌عنوان یکی از سوخت‌های اصلی ناوگان حمل‌ونقل دیزلی، نقش مهمی در تولید آلاینده‌های جوی دارد. کاهش مصرف آن به معنای کاهش مستقیم انتشار گازهای گلخانه‌ای و ذرات معلق است که تأثیر مستقیمی بر سلامت عمومی و محیط‌زیست دارد.

می‌توان گفت که هر اتوبوس دیزلی به‌طور متوسط سالانه حدود ۷۳,۲۱۴ لیتر گازوئیل مصرف می‌کند. این رقم نشان‌دهنده حجم عظیم مصرف سوخت در ناوگان فرسوده است که با برقی‌سازی، به‌طور کامل حذف می‌شود. از سوی دیگر، هزینه تأمین انرژی الکتریکی برای اتوبوس‌های برقی به‌مراتب کمتر از هزینه گازوئیل است که این امر موجب کاهش هزینه‌های عملیاتی ناوگان نیز می‌شود.

کاهش آلاینده‌های زیست‌محیطی

برقی‌سازی اتوبوس‌ها تاثیر چشمگیری بر کاهش آلودگی هوای تهران دارد. طبق گزارش کریمی، این طرح سالانه از انتشار ۱۰هزار تُن اکسید نیتروژن (NOx)، ۳هزار تُن مونوکسید کربن (CO) و ۱۰۲ تُن ذرات معلق (PM) جلوگیری می‌کند. این آلاینده‌ها از عوامل اصلی ایجاد مه‌دود (smog)، بیماری‌های تنفسی و مشکلات قلبی‌عروقی در میان شهروندان هستند.

کاهش این حجم از آلاینده‌ها، به‌ویژه در کلان‌شهری مانند تهران با جمعیت بیش از ۸میلیون نفر، می‌تواند کیفیت زندگی را به‌طور قابل‌توجهی بهبود بخشد. علاوه بر این، اتوبوس‌های برقی به دلیل عملکرد بی‌صدا، آلودگی صوتی را نیز کاهش می‌دهند. این ویژگی به‌ویژه در مناطق پرتراکم شهری که سروصدا یکی از معضلات اصلی است، آرامش بیشتری برای ساکنان به ارمغان می‌آورد.

مقایسه جهانی و مزایای اقتصادی

استفاده از اتوبوس‌های برقی در شهرهایی مانند شانگهای، لندن و لس‌آنجلس نشان داده است که این فناوری نه‌تنها به کاهش آلودگی کمک می‌کند، بلکه از نظر اقتصادی نیز مقرون‌به‌صرفه است. هزینه‌های پایین‌تر نگهداری و تامین انرژی الکتریکی در مقایسه با گازوئیل، باعث شده است که این مدل حمل‌ونقل عمومی در بلندمدت سودآوری بیشتری داشته باشد.

در تهران نیز انتظار می‌رود که این طرح با کاهش هزینه‌های عملیاتی و صرفه‌جویی در مصرف سوخت، منابع مالی بیشتری را برای توسعه زیرساخت‌های شهری آزاد کند. با وجود مزایای متعدد، اجرای این طرح با چالش‌هایی مانند تامین زیرساخت‌های شارژ، هزینه اولیه بالای تولید یا خرید اتوبوس‌های برقی و نیاز به آموزش کارکنان همراه است. با این‌حال، موفقیت این پروژه می‌تواند الگویی برای سایر شهرهای ایران باشد و به گسترش حمل‌ونقل پاک در کشور منتج شود. همچنین، افزایش تولید برق از منابع تجدیدپذیر می‌تواند وابستگی این طرح به شبکه برق فسیلی را کاهش داده و پایداری آن را افزایش دهد.

۲۸۰۰ اتوبوس با سیستم گرمایش دیزلی وارد تهران می‌شوند؟

با این‌حال، اگر قرار است طرح جایگزینی ۲۸۰۰ دستگاه اتوبوس دیزلی با مدل‌های الکتریکی در کلانشهر تهران انجام شود، باید تمام جوانب آن به‌درستی از سوی متولی اجرای این طرح، یعنی شهرداری پایتخت در نظر گرفته شود. یکی از مشکلاتی که هم‌زمان با رونمایی از این اتوبوس‌ها، جلب توجه کرد، سیستم گرمایشی بود که با استفاده از سیستم دیزلی کار می‌کرد و آلایندگی‌ مشخصی را وارد هوای تهران می‌کرد. با این‌حال، شهرداری و واردکنندگان این خودرو تا امروز توضیح درخوری در این خصوص نداده‌ و سعی کرده‌اند که این موضوع را کاملا عادی جلوه دهند. این در حالی است که مهم‌ترین فاکتور انتخاب اتوبوس‌های برقی برای تهران، کاهش آلاینده‌ها به ویژه در روزهای سرد سال بوده است. چنان‌چه قرار است این اتوبوس‌ها با سیستم دیزلی، گرمایش مورد نیاز خود در روزهای سرد سال را تامین کنند، نمی‌توان این خودروها را اتوبوس‌های پاک نامید. این مشکل که در ۳۰ اتوبوس رونمایی شده به‌وضوح خود را نشان داده است، قطعا در مقیاس ۲۸۰۰ دستگاهی بسیار نمایان خواهد بود و مشکلات تازه‌ای را برای کلانشهر تهران به وجود خواهد آورد.