با شروع سال، وزارت صنعت، معدن و تجارت برنامه تولیدی خود را اعلام می‌کند. هدف‌گذاری در سال جدید تولید ۱.۷میلیون دستگاه خودرو ازسوی وزیر صمت اعلام شد. سال گذشته نیز صنعت خودرو با رقم نجومی کار خود را آغاز کرد و در سه مرحله تعدیل، هدف‌گذاری به ۱.۵ میلیون دستگاه خودرو کاهش پیدا کرد و درنهایت اما درمجموع کل خودروهای کاروتجاری و سواری، یک میلیون و ۳۴۰ هزار دستگاه خودرو تولید شد. از این رقم ۱۶۶ هزار دستگاه وانت و ۴۰هزار دستگاه خودرو تجاری (ون- مینی‌بوس- اتوبوس- کامیونت- کامیون و کشنده) باید کم کرد. بنابراین روند تولید خودرو سواری در سال گذشته به دلایل مختلفی که بارها اشاره شده، افزایش چندانی پیدا نکرد. با این حال برنامه سال جاری با ۱.۷ میلیون دستگاه خودرو آغاز شده که اگر به نتیجه برسد، (بسیاری از کارشناسان و فعالان صنعت خودرو تولید این میزان خودرو را بعید می‌دانند) می‌تواند تاثیر بسیار مثبتی بر صنعت و بازار خودرو بگذارد.
با نگاهی کاملا خوشبینانه در کنار تولید این میزان خودرو، افزایش روند واردات نیز باعث خواهد شد بازار سیاه خودرو کاملا از بین برود. اما وقتی واقع‌گرایانه به بازار و سیاستگزاری‌های صنعت خودرو نگاه می‌کنیم، چیزی جز افزایش قیمت و کمبود خودرو در سال جاری مانند سال‌های قبل نمی‌بینیم.
در بخش نخست گفت‌وگو با بابک صدرایی، کارشناس و فعال حوزه خودرو به بررسی سیاست‌های دولت در حوزه تولید خودرو و تاثیر آن بر بازار خودرو می‌پردازیم و اینکه در صورت تولید ۱.۷میلیون دستگاه خودرو بازار چگونه خواهد شد.
شورای رقابت اعلام کرد نوبت‌فروشی در سامانه باعث نمی‌شود که خودروساز حتما خودرو را تحویل دهد. این تصمیم بر بازار چه اثری خواهد گذاشت؟
اینکه خودروساز در آن زمانی که در سامانه مقرر شده است موظف به تحویل خودرو نیست و همچنین اینکه هرچقدر دامنه این تحویل طولانی‌تر شود، به بازار سیگنال‌هایی ارسال می‌کند. بازار این را برداشت می کند که خودروساز توان تولید و تحویل خودرو به اندازه تقاضا را ندارد. نتیجه این اتفاق آن است که خودروهایی در بازار هستند، قیمت بیشتری پیدا می‌کنند. یعنی فاصله قیمت کارخانه تا بازار بیشتر خواهد شد. بنابراین این صحبت آتش بازارسیاه خودرو را برای محصولات پرتقاضا که براساس سامانه فروش تحویل نشده‌اند، بیشتر خواهد کرد.
وزیر صمت هم اعلام کرد در سال جاری ۱.۷میلیون دستگاه خودرو تولید خواهد شد. این مساله را چگونه ارزیابی می‌کنید؟ آیا تولید به این رقم خواهد رسید؟
سال گذشته به کمی بیش‌از ۱.۲میلیون دستگاه خودرو دست پیدا کردیم. باتوجه به اوضاع ارزی کشور، توان تولید، انتخاب محصول و خیلی مباحث دیگر، خیلی بعید به‌نظر می‌رسد که تولید خودرو ۴۰درصد رشد پیدا کند. تولید خودرو در یکی دو سال اخیر از یک‌میلیون دستگاه به حدود ۱.۲میلیون دستگاه رسیده است. اگر همه دستگاه‌ها خوب کار کنند، ارز به موقع برسد، خودروسازان برنامه‌ریزی داشته باشند و مطالبات قطعه‌سازان را پرداخت کنند و قطعه به آنها برسد، شاید بتوان مقداری تولید را افزایش داد. این را هم باید در نظر گرفت که ممکن است تا پایان سال تحریم‌های ظالمانه هم دوباره بر کشور اعمال شود. به طور کلی اگر بحث انتخابات آمریکا و شوک‌های اقتصادی را که به ما وارد می شود، کنار بگذاریم و شرایط فوق هم وجود داشته باشد، شاید در پایان سال چیزی حدود ۱۰ تا ۱۵درصد تولید افزایش پیدا کند. اما تولید ۱.۷میلیون دستگاه بسیار بعید به نظر می‌رسد. ما در بهترین شرایط کشور که تحریم نبودیم، ارز هم در اختیار داشتیم و خودروسازان جهانی هم در کشور خودرو تولید می کردند، ما ۱.۵ تا ۱.۶میلیون دستگاه خودرو در کشور تولید کرده‌ایم. بنابراین من این را به دور از واقعیت می‌دانم اما امیدوارم که این اتفاق رخ دهد.
تولید این رقم خودرو بازار را دگرگون خواهد کرد؟
اگر ۱.۷میلیون دستگاه خودرو تولید شود بازار سیاه خودرو از بین می‌رود. دیگر دولت باید سامانه فروش را جمع کند و همچنین از مردم خواهش کند که خودرو خریداری کنند. چون ۱.۷میلیون دستگاه خودرو در شرایط فعلی اقتصادی می‌توان گفت از میزان تقاضای بازار ما بیشتر است یا حداقل می‌توان گفت برابر است.
وزیر صمت بحث جمع شدن سامانه را مطرح کرده و گفته است می‌خواهیم کاری کنیم که مردم به‌طور مستقیم با خودروساز معامله کنند. این رفت‌وبرگشت را چگونه ارزیابی می‌کنید؟ آیا نمی‌شد سال گذشته این کار را انجام داد و تاکید بر سیاست اشتباه نکرد؟ این سیاستگزاری چه بلایی بر سر بازار و صنعت خودرو آورد؟
نتیجه هر سیاستگزاری که در تولید خودرو و واردات خودرو انجام داده‌ایم، ایجاد یک بازار موازی با درجه رشد بسیار بالاتر از بازار واقعی بوده است. هر زمان که برای خودرو و خرید آن محدودیت ایجاد کنیم (مثلا بگوییم فقط افرادی که در سامانه ثبت‌نام کرده‌اند یا انتخاب شده‌اند، می‌توانند خودرو ثبت‌نام کنند) یعنی خودرو را تبدیل به کالایی غیرعادی کرده‌ایم. این شرایط رانت را برای افرادی که صاحب امتیاز هستند، فراهم کرده‌ایم. کسانی که خودرو دستشان است برنده شده‌اند و کالایشان ارزشمندتر شده است. این افراد جسارت پیدا خواهند کرد که قیمت‌گذاری کنند و قیمت محصول را به شکل عجیب بالا ببرند. بر اساس آمارها، صنعت خودرو ایران هر سال با زیان انباشته بسیاری همراه بوده است. این روند تا یک جایی ادامه پیدا خواهد کرد و کشش خواهد داشت. سوال این است که آیا قیمت کارخانه خودروها، واقعی است یا قیمت بازار آزاد واقعی است؟ درحال‌حاضر مشتریان سرگردان هستند. من و شما می‌خواهیم یک دنا و ۲۰۷ ثبت‌نام کنیم. آیا می‌توانیم با قیمت کارخانه‌ای این دو محصول را خریداری کنیم؟ خیر! آیا قیمت بازار آزاد برای این محصولات معقول و منطقی است؟ باز هم جواب خیر است. قیمت این محصولات یک جایی، حلقه‌ای بین کارخانه و بازار است. نه دستوری شدن قیمت کارخانه صحیح است و نه بی‌برنامگی بازار. حالا گفته می‌شود اگر قیمت کارخانه را چیزی بین این دو قرار دهیم، به جای اینکه سود در جیب دلال برود به کارخانه خواهد رسید.
دستیابی به قیمت بسیار مهم است. چگونه باید این قیمت به دست بیاید و چه مکانیزمی برای تولید و عرضه خودرو باید رعایت شود؟
بسیار مهم است بدانیم چقدر توان تولید داریم. فرض کنید قیمت یک خودرو در کارخانه ۵۰۰ میلیون تومان و در بازار یک‌میلیارد تومان است. حالا اگر قیمت این خودرو را برای کارخانه ۷۰۰ میلیون درنظر بگیریم، اگر نتوانیم این خودرو را تولید کنیم و تقاضا همین‌طور انباشته شود، قیمت خودرو در بازار سیاه قطعا به بیش از ۱.۲ میلیارد تومان خواهد رسید. این مباحثی است که باید بررسی شود و برنامه‌ریزی برای آن انجام شود. یعنی اگر قیمت‌ها قرار است تغییر کند و به سمتی برود که برای کارخانه سود داشته باشد، در عوض خودروساز هم باید برنامه ارائه دهد، بهره‌وری را افزایش دهد و مناسبات درست با پیمانکار و قطعه‌ساز خود داشته باشد، برنامه تولید و تحویل دقیقی داشته باشد. همچنین خودروساز باید برنامه کیفی داشته باشد و بتواند کیفیت تولیدات خود را بالا ببرد و از این وضعیت خارج کند. صحبت‌های وزیر در مورد حذف سامانه بسیار خوب است اما احتمالا یک سری ملاحظات در نظر گرفته می‌شود و فعلا سامانه برقرار خواهد ماند. مگر اینکه یک تصمیم شجاعانه اتخاذ شود و سامانه به‌طور کلی حذف شود. چراکه وجود این سامانه باعث شده تا قیمت خودرو بین کارخانه و بازار به بالاترین حد خود برسد و خودرو تبدیل به کالایی غیرعادی و رانت‌زا برای مصرف‌کننده شود.
