به گزارش «اخبار خودرو»،این روزها که هزینه تعمیر و تعویض قطعات خودرو بسیار افزایش یافته است، می‌توانیم با بالا بردن سطح دانش فنی خود، از بروز صدمات و تحمیل هزینه‌های گزاف جلوگیری کنیم. در این مقاله می‌خواهیم در مورد عدد اکتان بنزین و اثرات مضر کوبش موتور (Knock) و روش جلوگیری آن بیشتر صحبت کنیم.
یکی از سیکل‌ها در کارکرد موتورهای چهارزمانه بنزینی تراکم نامیده می‌شود که به‌مفهوم ترکیب بنزین و هوا توسط پیستون است که تا حد مشخصی متراکم شده و پس از رسیدن پیستون به‌بالاترین نقطه ممکن (نقطه مرگ) به‌وسیله جرقه شمع این مخلوط محترق شده و پیستون را با فشار زیاد به‌سمت پایین می‌راند. میزان تراکم انجام‌شده را با عددی به‌نام نسبت تراکم می‌سنجند که در موتورهای قدیمی این نسبت ۵ به یک بوده و در موتورهای بسیار پیشرفته ۱۲ به یک است. زمانی که مخلوط سوخت که ماده‌ای با قابلیت اشتعال بالاست زودتر از جرقه زدن توسط شمع و به‌واسطه تراکم به‌احتراق برسد، موتور دچار کوبش یا ناک خواهد شد که این مساله برای موتور بسیار مضر است.
ناک (Knock)چیست؟
زمانی که مخلوط سوخت به‌دلیل تراکم و دمای بالا، قبل از جرقه زدن شمع و رسیدن پیستون‌ها به‌بالاترین سطح منفجر شود، موتور دچار کوبش یا به‌اصطلاح ناک (Knock) می‌شود که برای موتور بسیار مضر است. در این شرایط پیستون سعی در بالا آمدن دارد، اما در اثر انفجار زودهنگام مخلوط سوخت، نیرویی با شدت از سمت بالا به‌آن ضربه می‌زند و در اثر این کوبش، دمای محفظه احتراق خودرو بالا رفته و به‌سوپاپ‌ها، میلنگ و سایر اجزای موتور فشار مضاعف وارد می‌شود. این پدیده معمولا با صدای تق تق مخصوصا در دور پایین و دنده مرده همراه است.
عدد اکتان چیست؟
میزان توانایی سوخت در متراکم شدن قبل از احتراق خودبه‌خودی (خودسوزی) با عدد اکتان مشخص می‌شود که معیاری است برای سنجش کیفیت سوخت که هر قدر این عدد بالاتر باشد، سوخت بهتری داریم.
زمانی که نفت خام در پالایشگاه‌ها تصفیه می‌شود، زنجیره‌های هیدروکربن با طول‌های متفاوت خواهیم داشت و این زنجیره‌های جدا از هم با هم ترکیب شده و سوخت‌های متفاوتی چون بنزین، گازوئیل، نفت سفید و غیره را تولید می‌کند. در این بین هپتان با ۷ اتم و اکتان با ۸ اتم کربن هیدروکربن‌های اصلی تشکیل‌دهنده بنزین هستند. آزمایش‌های مختلف نشان داده که هپتان دارای خاصیت متراکم شدن بسیار ضعیفی است؛ اما اکتان قابلیت متراکم شدن بسیار بالایی دارد. بنابراین اگر بنزینی دارای مقادیر بسیار بالایی از اکتان باشد، از کیفیت بسیار خوبی از نظر مقاومت در برابر خودسوزی برخوردار است . ماهیت هپتان به‌طوری است که در اثر تراکم ناچیز، بسیار سریع محترق خواهد شد. بر این اساس ۲ هیدروکربن که نقطه جوش و تبخیر تقریبا مشابهی دارند، مبنایی برای مقاومت خودسوزی سوخت در برابر تراکم انتخاب شده‌اند. با دادن عدد ۱۰۰ به‌اکتان و صفر به‌هپتان نسبتی به‌نام عدد اکتان به‌دست می‌آید. به‌طور مثال بنزینی با عدد اکتان ۸۷ دارای نسبت ۸۷ اکتان به ۱۳ هپتان است. اما تولید سوختی با این میزان اکتان هزینه‌های بسیار بالایی خواهد داشت که درحال حاضر این دو ماده تنها تشکیل‌دهنده‌های بنزین نیستند و مواد و افزودنی‌های دیگری وظیفه بالا بردن عدد اکتان یا همان مقاومت دربرابر خودسوزی یا کوبش موتور را برعهده دارند . نسبت هپتان - اکتان تنها برای ایجاد یک مبنای مقایسه‌ای و به‌عنوان یک بنزین ایده‌آل برای مشخص کردن عدد اکتان مورد استفاده قرار می‌گیرد.
روش اندازه گیری عدد اکتان RON (Research Of Octane Number)d
عدد اکتان تحقیقی، معمول‌ترین نوع اندازه‌گیری پارامتر در جهان است. در این روش عدد اکتان در یک موتور آزمایشی با نسبت تراکم (Compression Ratio) متغیر تعیین می‌شود که با دور موتور 600 RPM اندازه‌گیری می‌شود و نسبت تراکم در طول آزمایش متغیر است. این آزمایش خاصیت ضدکوبش سوخت را بررسی می‌کند و عدد بالاتر میزان کوبش بیشتر را مشخص می‌کند.
هرچقدر نسبت تراکم موتور بیشتر باشد، احتمال وقوع پدیده ناک افزایش خواهد یافت و یکی از راه‌های بالا بردن قدرت و بازده موتور خودروها، بالا بردن نسبت تراکم آن‌هاست. تنها راه افزایش تراکم موتور، بالا بردن توان مقابله سوخت در برابر خودسوزی و جلوگیری از ناک زدن است. این موضوع در خودروهای مجهز به‌سیستم توربو و سوپرشارژ به‌دلیل تراکم هوای ورودی به‌موتور و همین‌طور دمای بالاتر آن، اهمیت بسیار بیشتری دارد.
عدد اکتان برای هر نوع بنزینی در محلی هم‌سطح دریا بررسی می‌شود. به‌عنوان مثال ابتدا خودرویی را با بنزین ۸۲ اکتان در منطقه‌ای هم‌سطح دریا و سپس درمحلی در ارتفاع ۹۱۵ متر بالاتر از سطح دریا با همان سوخت که از نظر دما و رطوبت شرایط یکسان داشته باشد، آزمایش می‌کنند.
دراین صورت موتور این خودرو در ارتفاع ۹۱۵ متری، بسیار دیرتر از شرایط هم‌سطح دریا دچار خودسوزی خواهد شد و از آنجایی که همیشه عدد اکتان اعلام‌شده توسط تولیدکننده بر مبنای سطح دریا اعلام می‌شود، در ارتفاع ۹۱۵ متری بنزینی که اکتان ۸۲ دارد، مشابه بنزین با اکتان ۸۷ عمل می‌کند و تحت‌تراکم بیشتری دچار خودسوزی می‌شود . فرمول تقریبی محاسبه افزایش ارتفاع از سطح دریا تا ارتفاع ۱۸۰۰ متری با این فرمول انجام می‌شود: به‌ازای هر ۳۰۰ متر افزایش ارتفاع ۱.۴ به‌عدد اکتان بنزین اضافه می‌شود که در ارتفاع بالای ۱۸۰۰ متر این میزان به ۲.۵ عدد در ازای هر ۳۰۰ متر ارتفاع می‌رسد (اعداد فوق بر مبنای عدد اکتان RON است). ارتفاع تنها عامل جوی تاثیرگذار در اکتان نیست و میزان رطوبت و دمای هوا نیز عوامل موثر در میزان تغییر خودسوزی بنزین در موتور به‌حساب می‌آیند.
در زمستان اکتان پایین‌تری نسبت به‌تابستان لازم است و یک سوخت درشرایط مشابه از نظر رطوبت، دما و محل آزمایش دیرتر دچار خودسوزی می‌شود تا در فصل گرم. از این رو بالا بردن عدد اکتان در تابستان و پایین آوردن آن در زمستان راهکار مناسبی برای استفاده از بنزین در کشور محسوب می‌شود.
البته تاثیر ارتفاع روی اکتان بسیار زیاد است و اگر بنزین مناطق کنار دریا (شمال و جنوب) با اکتان بالاتری عرضه شود، تعمیرات خودروها به‌تاخیر خواهد افتاد .
از موارد موثر دیگر در عدد اکتان می‌توان به‌تراکم موتور، آوانس و ریتارد دلکو، میزان کارکرد موتور، دمای موتور، نسبت بنزین و هوا در خودروهای بدون ECU که قابلیت تنظیم اتوماتیک نسبت استکیومتری را ندارند و... اشاره کرد.
اکتان بوستر کاسپین محصولی جدید از شرکت فومن‌شیمی با فرمول پیشرفته و ماده موثر MMT است که جهت افزایش عدد اکتان بنزین تا 30 واحد (معادل با 3 اکتان) به‌منظور استفاده در خودروهایی که نیاز به‌بنزین با عدد اکتان بالا دارند، استفاده می‌شود.
مزایای اکتان بوستر کاسپین:
افزایش توان و شتاب خودرو
کاهش مصرف سوخت
جلوگیری از پیش‌سوزی بنزین و ناک (ضربه) که باعث خسارت‌های مکانیکی بلندمدت در موتور می‌شود.
سازگار با سیستم سوخت‌رسانی، کاتالیست و سنسورهای اکسیژن
روش استفاده
برای کارایی بهتر تمام محتویات بطری را در باک تقریبا خالی بریزید و سپس 50 لیتر بنزین بزنید.
پیشنهاد می‌شود در هر بار سوخت‌گیری از اکتان بوستر استفاده شود.
