خودروسازی درسطح جهان هم‌اکنون در حال عبور از یک دوره بسیار پیچیده است که یکی از مشخصه‌های آن، عدم‌قطعیت در برنامه‌ریزی‌های استراتژیک است.
ارائه خدمات به «مصرف‌کنندگان حساس به‌قیمت»
درحال حاضر یکی از چالش‌های اصلی صنعت‌خودرو جهانی، کاهش سرعت تولید است که بر رشد کلی این صنعت تاثیر می‌گذارد. این کُندی با رقابت شدید و فشار قیمت‌گذاری، به‌ویژه از سوی خودروسازان چینی که قیمت‌های رقابتی ارائه می‌دهند، آمیخته شده است. این رقابت، حفظ حاشیه‌سود مناسب را برای OEM های بین‌المللی (تامین‌کننده‌های قطعات خودرو) به‌یک چالش جدی تبدیل کرده است.
خودروسازان غربی تا به‌امروز فروش خودروهای لوکس و گران‌قیمت و فروش انبوه در بازار چین را به‌عنوان یک «سود همیشگی تضمین‌شده» در نظر می‌گرفتند که آن‌ها را در برابر کاهش حاشیه‌سود دیگر محصولات ارزان‌قیمت‌شان در بازارهای دیگر حمایت می‌کرد. آن‌ها با این استراتژی به‌سهامداران در مورد کارایی برنامه‌های‌شان اطمینان می‌دادند.
خودروسازان غربی درحال حاضر به این نتیجه رسیده‌اند که این استراتژی درحال منسوخ شدن است. این شرکت‌ها درحال از دست دادن بازار پر سود چین هستند و به‌دلیل گسترش نیاز مصرف‌کننده به‌خرید محصولات مقرون به‌صرفه و افزایش رقابت جهانی، دچار چالش‌های جدی شده‌اند.
هزینه‌های بالای نیروی کار در خارج چین و تولید ناهمگون محصولات متنوع همچنان چالش‌های قابل توجهی را برای خودروسازان ایجاد می‌کند. تامین‌کنندگان قطعات بین‌المللی به‌دلیل عدم‌اطمینان از شرایط بازارهای جهانی و همچنین هزینه‌های بالای تامین مالی (سود بانکی) آسیب‌پذیرتر شده‌اند که این امر سبب افزایش چشم‌انداز اعتبار منفی برای بسیاری از فعالان زنجیره‌تامین جهانی شده است. پیش‌بینی تولید جهانی خودروهای سبک در سال 2024 به‌پایین‌تر از 90 میلیون‌دستگاه بازبینی شده است که این بازبینی، نشان‌دهنده کاهش یک تا 2 درصدی نسبت به‌سال 2023 است.
تلاش‌های خودروسازان برای مدیریت هزینه‌ها و درعین حال ارائه خدمات به «مصرف‌کنندگان حساس به‌قیمت» بسیار زیاد شده است که البته بدون راهبردهای جدید تجاری، این چالش‌ها راه‌حل‌های آسانی ندارند.
اثرات فناوری و تنش‌های ژئوپلیتیک
صنعت‌خودرو همچنین با رقابت تکنولوژیکی قابل توجهی مواجه است؛ به‌ویژه درمورد فناوری‌های کلیدی مانند نیمه‌هادی‌ها، نرم‌افزارها و صنعت الکترونیک که برای وسایل نقلیه مدرن، بسیار مهم هستند. این رقابت‌های تکنولوژیکی با تنش‌های ژئوپلیتیکی و سیاست‌های «حمایت‌گرایانه از تولید ملی در آمریکا و اروپا» که موانع بیشتری برای تجارت جهانی و دسترسی به‌بازار ایجاد می‌کند، پیچیده‌تر می‌شود.
نوسانات بازار انرژی لایه دیگری از پیچیدگی را به این موضوع اضافه می‌کند که بر هزینه‌های تولید و اعتماد مصرف‌کننده تاثیر می‌گذارد. درپاسخ به این عدم قطعیت‌ها، خودروسازان بین‌الملل در تلاش هستند با بهینه‌سازی و اتوماسیون بسیار بالای تولید و با در نظر گرفتن پارامترهای جدید شناسایی رد پای کربن و مدیریت موجودی انبارها، در بازارهای جهانی چابک و رقابتی باقی بمانند. فشار رقابتی خودروسازان چینی تولیدکنندگان سنتی را وادار می‌کند استراتژی‌های کوتاه‌مدت و بلندمدت و همچنین پیشرفت‌های فناوری خود را دوباره ارزیابی کنند. البته خودروسازان غربی در حفظ سهم بازار خود در کشور چین، در کنار تعرفه خودروهای چینی با چالش‌های بسیار جدی مواجه هستند.
تاثیرات نظارتی و چشم‌انداز آینده
تغییرات عمده تنظیم‌گری نیز نقش مهمی در شکل دادن به آینده صنعت‌خودرو دارند. تشدید مقررات انتشار گازهای گلخانه‌ای درسطح جهانی بر استراتژی‌های محصول خودروسازان فشار می‌آورد؛ به‌ویژه در اروپا که تحقق اهداف کاهش CO2 چالش‌برانگیز است. انتظار می‌رود سهم جهانی خودروهای برقی (تمام‌برقی و هیبرید) به‌طور پیوسته (البته با سرعتی متفاوت در مناطق جغرافیایی متفاوت) رشد کند.
در ایالات‌متحده، به‌دلیل افزایش انگیزه‌های خریداران، قیمت خودرو اندکی کاهش یافته است و کاهش بیشتری تا سال 2025 پیش‌بینی می‌شود. در اروپا، بخش خودروهای برقی با تنظیم‌گری‌های پیچیده و گیج‌کننده این اتحادیه روبه‌رو است. متخصصین اروپایی نسبت به قانونگذاری در این قاره بسیار سرخورده شده‌اند؛ زیرا رشد قانونگذاری دست‌وپاگیر از رشد خلاقیت و نوآوری فناوری بیشتر شده است.
چین با تمام پیشرفت‌هایی که داشته، با چالش‌های عمده استراتژی خودروسازی روبه‌رو است. این کشور با وجود مشوق‌های دولتی جذاب و رشد فروش خودروهای برقی، آن‌چنان که می‌خواست، نتوانست رشد بازار خودروسازی داخلی خود را در سال ۲۰۲۴ جهش دهد و بازارهای جهانی را تسخیر کند. درحالی که فروش خودروهای برقی در چین و ایالات‌متحده به‌طور قابل توجهی درحال رشد است، اروپا به‌دلایل مختلف رشد آهسته‌تری را در سال ۲۰۲۴ تجربه می‌کند.
این رشد نابرابر جهانی در سه جغرافیای تاثیرگذار (چین، اروپا و آمریکا)، استراتژی‌های سرمایه‌گذاری را برای خودروسازان و تامین‌کنندگان پیچیده می‌کند. سرمایه‌گذاری موفق، مستلزم آرامش و اطمینان از بازار هدف است. خودروسازان امروز باید بتوانند در مقابل هزینه‌های نوسان تولید به‌دلیل چالش‌های بازار، انعطاف‌پذیری داشته باشند که البته این انعطاف‌پذیری هزینه‌بر است.
شکی نیست که خودروسازان چینی در گسترش سهم بازار خودروهای برقی خود در داخل این کشور و سایر کشورهای جهان بسیار موفق بوده‌اند؛ اما همچنان به‌نظر می‌رسد چین، آن‌چنان که می‌خواست، نتوانست شاهد رشد فروش محصولاتش در سطح بین‌الملل باشد و در نتیجه در حال حاضر با چالش‌های مربوط به‌ظرفیت مازاد در زنحیره‌تامین مواجه است.
اگر چین نتواند به‌طور موثر به بازارهای جهانی دسترسی پیدا کند، سلطه این کشور در تولید خودرو برقی در سال‌های آینده به‌خطر می‌افتد. نباید فراموش کرد که کُند شدن رشد بازار چین، به‌صورت مستقیم و غیر مستقیم بر اقتصاد جهانی تاثیرگذار است.
چین می‌خواهد پرچم‌دار صنعت‌خودرو درسطح جهان باشد و غرب نمی‌خواهد این موقعیت را رها کند. حال باید منتظر ماند و دید در نبرد سیاسی، صنعتی و اقتصادی چین و غرب، کدام طرف پیروز می‌شود. البته این احتمال وجود دارد که جغرافیای جدید مانند هند در دراز مدت، تعادل را ایجاد کند.
آنچه مشخص است، برای پرچم‌داری صنعت‌خودرو درسطح جهان، تمرکز تولیدکنندگان صرفا روی وسایل‌نقلیه لوکس و تمام‌برقی در کوتاه‌مدت کافی نیست. در بازه‌های زمانی کوتاه‌مدت و میان‌مدت، خودروسازان باید به‌بخش اقتصادی بازار و ارائه سبد سوختی متنوع نیز بپردازند؛ زیرا این توجه می‌تواند به‌رشد امیدوارکننده‌تری منجر شود.
رشد کُند اقتصادی بین‌الملل
خودروهای لوکس گران‌قیمت و متوسط به‌بالا، در حال حاضر رشدی کمتر از حد متوسط فروش را تجربه می‌کنند. این امر ممکن است نشان‌دهنده چالش‌های دیگر در جغرافیاهای مختلف اقتصادی جهان باشد. رشد کُند اقتصادی بین‌الملل را می‌توان به اقتصاد ضعیف فعلی چین نسبت داد.
در ادامه انتظار می‌رود شرایط کلان اقتصاد چین بازتاب جهانی قابل توجهی برای صنعت‌خودرو جهانی داشته باشد. کُند شدن رشد بازار جهانی خودروسازی گویای این واقعیت است که پویایی بازار و صنعت خودروسازان بین‌الملل، امروز به‌معنای نیاز به‌تطبیق مستمر استراتژی‌ها برای حفظ رقابت و سودآوری در یک بازار درحال تحول است. در میان‌مدت، ممکن است درسطح بین‌الملل شاهد ظهور مدل‌های جدید خودروهای برقی چینی بیشتری باشیم که مملو از فیچر (ویژگی) های سیستم‌های اطلاعات و سرگرمی و کمک‌راننده پیشرفته در خودرو باشند.
این ویژگی‌ها برای مصرف‌کننده جذاب خواهند بود. اما آیا این تغییرات فناوری کافی است که خودروسازان غربی را وادار کند تا استراتژی‌های بلندمدت خود را در بازارهای چالش‌برانگیزتر دوباره ارزیابی کنند؟ آیا حمایت از تولید ملی در اروپا و آمریکا سرعت رشد بازار جهانی خودروسازی را کُند خواهد کرد؟
این موضوع چه نقشی در کشورمان در زمینه قانع کردن بازار خودرو و شکوفایی صنعت‌خودرو خواهد داشت؟ آیا ایران به‌فکر تدوین یک استراتژی جامع خودروسازی برای بازار ۸۰ میلیونی خود خواهد بود یا وظیفه نوشتن چنین استراتژی مهمی را به‌دیگران تقدیم خواهد کرد؟
جواب این سوال نیاز به ایجاد یک گفتمان عمیق در حوزه‌های کلیدی مورد بحث در میان خودروسازان داخلی دارد. به‌نظر می‌رسد در این زمینه به‌جای تنظیمات مصنوعی بازار با واردات بی‌نظم خودروهای خارجی از هر نوع و با هر کیفیتی، لازم است استراتژی بلندمدتی در صنایع و در راستای منافع ملی تعریف شود.
* محقق و پژوهشگر صنعت‌خودرو
